Abstrakt
I. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wielokrotnie podejmowane były zagadnienia przesłanek dopuszczalności hospitalizacji psychiatrycznej, stanowiącej jeden z przejawów szeroko rozumianego postępowania leczniczego1 z zakresu ochrony zdrowia psychicznego2. Najwięcej uwagi poświęcano dotychczas kwestiom przymusowego, dokonywanego w celu leczenia, przyjęcia do szpitala w tzw. trybie nagłym (art. 23) albo wyłącznie wnioskowym (art. 29)3.
Znaczenie tej problematyki nie słabnie na przestrzeni całego okresu obowiązywania ustawy. Umieszczenie w szpitalu psychiatrycznym wbrew woli uprawnionego, a niejednokrotnie także – wbrew stawianemu przez niego oporowi, stanowi bowiem przejaw daleko idącej ingerencji w wolność człowieka4. Konieczne jest zatem zagwarantowanie sądowej kontroli tych działań, w razie potrzeby podejmowanych nawet z zastosowaniem przymusu bezpośredniego. Współcześnie kwestie te nabierają szczególnego wydźwięku. Czynniki cywilizacyjne powodują bowiem, że w ostatnich latach istotnie wzrosła liczba osób, które z powodu zaburzeń psychicznych korzystają z psychiatrycznej opieki zdrowotnej5.
Spośród wskazanych wyżej wariantów przymusowej hospitalizacji, praktykę psychiatryczną (i orzeczniczą) najsilniej angażują przypadki przyjęcia do szpitala w trybie nagłym, dokonywanego w celu leczenia osoby chorej psychicznie (art. 23 w zw. z art. 33). Mniej uwagi poświęca się umieszczeniu w szpitalu osoby, u której nie została zdiagnozowana choroba psychiczna, lecz „której dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, że z powodu zaburzeń psychicznych zagraża bezpośrednio swojemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób, a zachodzą wątpliwości, czy jest ona chora psychicznie” (art. 24 ust. 1).
Trwająca nie dłużej niż 10 dni obserwacja psychiatryczna (art. 24 ust. 2)6 ma pozwolić na wyjaśnienie tych wątpliwości, tzn. na stwierdzenie, czy pacjent wykazuje zaburzenia psychotyczne7. W razie bowiem zdiagnozowania takich zaburzeń, w sytuacji podejmowania opisanych wcześniej zachowań powodujących bezpośrednie zagrożenie dla cennych własnych lub cudzych dóbr osobistych, możliwe stawałoby się przymusowe przyjęcie do szpitala w celu leczenia (art. 23) – niedopuszczalnego względem osoby hospitalizowanej jedynie w celu obserwacji (art. 33 ust. 4).
II. Podstawowe znaczenie uzyskuje w związku z tym skonkretyzowanie, kto – jako „osoba, której dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, że z powodu zaburzeń psychicznych zagraża (…)” (art. 24 ust. 1) – może zostać poddany przymusowej obserwacji psychiatrycznej. W odróżnieniu od pozostałych przesłanek hospitalizacji, dotyczących stanu bezpośredniego zagrożenia8, w orzecznictwie kwestia podmiotowych granic stosowania art. 24 w zasadzie nie była dotychczas podejmowana9.
Do jej rozważenia inspiruje obecnie cenna, podejmująca kilka istotnych zagadnień10, wypowiedź SN. W postanowieniu z 16.3.2012 r., IV CSK 373/1111, Sąd stwierdził, że: „Osobą z zaburzeniami psychicznymi jest zarówno osoba, o której mowa w art. 23 OchrZdrowPsychU, jak i w art. 24 tej ustawy z tym, że w tym drugim wypadku charakter tych zaburzeń, wobec wątpliwości, czy mogą być kwalifikowane jako choroba psychiczna, ma ulec wyjaśnieniu w czasie pobytu w szpitalu”.
Możliwość hospitalizacji w celu obserwacji psychiatrycznej SN związał więc z faktem wystąpienia u pacjenta zaburzeń psychicznych, czyli choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego albo wykazywania innych zakłóceń czynności psychicznych, zgodnie ze stanem wiedzy medycznej zaliczanych do zaburzeń psychicznych, jeśli osoba wymaga świadczeń zdrowotnych lub innych form pomocy i opieki niezbędnych do życia w środowisku rodzinnym lub społecznym (art. 3 pkt 1)12. Przymusowa obserwacja szpitalna miała [...]