Abstrakt

Ogromny rozwój nauki i techniki spowodował, że opinie biegłych stały się nieodzownym elementem większości postępowań cywilnych. Często pojawiają się także tzw. opinie prywatne, a zatem wykonane na zlecenie strony procesowej, nie zaś sądu. Wprawdzie opinie prywatne nie stanowią dowodu w rozumieniu przepisów KPC, ale nie można pomijać ich znaczenia. Mogą one bowiem pozwolić uniknąć sporu sądowego, kiedy powstrzymają powoda przed jego wytoczeniem lub pozwanego skłonią do ugody przedsądowej. W toku procesu spełniają one rolę fachowego uzasadnienia stanowiska strony, środka uprawdopodobnienia oraz przesłanki ułatwiającej weryfikację opinii biegłego sądowego.

Wprowadzenie

Nie budzi wątpliwości, że kluczowe znaczenie dla wydania przez sąd orzeczenia prawidłowego, a zatem zgodnego nie tylko z przepisami prawa materialnego, ale przede wszystkim z rzeczywistym stanem rzeczy, ma poczynienie właściwych, trafnych ustaleń faktycznych. Temu celowi służą m.in. przepisy prawa dowodowego, które normują sposób przeprowadzania i oceny dowodów. Wprawdzie polskie prawo procesowe stoi na gruncie zasady równorzędności środków dowodowych, jednak nie można nie zauważyć, że w praktyce szczególne znaczenie przypada opinii biegłego¹. Status opinii biegłego określa przede wszystkim fakt, że zadaniem biegłego nie jest komunikowanie spostrzeżeń, lecz udzielenie wiadomości specjalnych² wykraczających poza zakres wiadomości ogólnych, dostępnych ogółowi osób przeciętnie inteligentnych o przeciętnym zasobie wiedzy³, przy czym miarą w tym zakresie nie jest wykształcenie czy poziom sędziego orzekającego, specjalisty czy naukowca⁴. Co więcej, dowód z opinii biegłego nie może zostać zastąpiony inną czynnością dowodową, np. przesłuchaniem świadka⁵. Opinia biegłego ma stanowić pomoc dla sądu w zrozumieniu i ocenie faktów, których, co do zasady, sąd (sędzia) samodzielnie zrozumieć i właściwie ocenić nie potrafi. Jeśli weźmie się tę okoliczność pod uwagę, nie dziwią porównania statusu biegłego i jego znaczenia do pozycji sędziego⁶, czy nawet określanie biegłego mianem sędziego naukowego⁷. Co więcej, wśród nieprawników panuje niemal powszechne przekonanie, że w wielu przypadkach podstawowe znaczenie dla wydanego w sprawie orzeczenia ma nie wola i wiedza sędziego, ale treść opinii biegłego.

Nic zatem dziwnego, że w coraz większej ilości spraw cywilnych strony na poparcie swoich twierdzeń przedstawiają opinie fachowców i rzeczoznawców wydane na ich własne zlecenie, częstokroć przez osoby wpisane na listę biegłych sądowych.

Opinie takie zwykle określane są pojęciem tzw. opinii prywatnych. Od strony negatywnej opinią prywatną (inaczej pozaprocesową, pozasądową, rzeczoznawczą¹⁰) jest bowiem każde oświadczenie, powołujące się na wiadomości specjalne, niepochodzące od biegłego powołanego przez sąd¹¹. Najistotniejszą cechą opinii prywatnej jest sporządzenie nie na zlecenie organu procesowego, lecz innych uczestników procesu, najczęściej stron postępowania¹². Jak sama nazwa wskazuje, opinia prywatna nie jest opinią w rozumieniu przepisów KPC, ponieważ nie spełnia podstawowych wymagań prawnych odnoszonych do opinii biegłych. Dokument ten powstaje poza postępowaniem, czasami nie dla jego celów, a czasami właśnie dla przedstawienia w toku postępowania.

Częstotliwość występowania w procesie cywilnym opinii prywatnych sprawia, że warto poświęcić nieco uwagi temu zagadnieniu; bliższa analiza wykaże bowiem, że niezbędne jest zachowanie znaczącej ostrożności tak przy ich dyskredytowaniu, jak i dążeniu do wykorzystania. Przedmiotem rozważań niniejszego artykułu nie będzie natomiast przedstawienie „w celach dowodowych” publikacji naukowej, której tezy mają zdyskredytować twierdzenia strony przeciwnej czy konkluzje opinii korzystnej dla strony przeciwnej. Publikacja naukowa nie ma bowiem „intencji dowodowej”, a rolę „dowodu” pełni przypadkowo, prowadząc jedynie do rozstrzygnięcia o potrzebie powołania biegłego lub skorzystania z uzupełnienia opinii¹³.

Podstawowe zasady oceny wartości dowodowej opinii prywatnej

Należy uznać za ugruntowany w orzecznictwie SN i sądów powszechnych oraz literaturze pogląd, że, co do zasady, prywatna opinia „biegłego” lub instytutu naukowego nie stanowi dowodu wiadomości specjalnych w rozumieniu art. 278 i 290 KPC¹⁴. Charakter opinii prywatnej ma nawet ekspertyza osoby, która jest biegłym sądowym, jeżeli sporządzona została na polecenie strony¹⁵. Podobnie dołączonego do pisma procesowego fachowego badania rynku przeprowadzonego na zlecenie jednej strony nie można uznać za opinię biegłego w rozumieniu art. 278 KPC, lecz za przedstawione profesjonalnie stanowisko procesowe w sprawie¹⁶.

Tożsame stanowisko co do tego, że opinia prywatna nie ma waloru opinii biegłego w rozumieniu przepisów kodeksu (scil. Kodeksu postępowania karnego) zajmowane jest na gruncie procesu karnego¹⁷. Rozwiązanie przyjęte w polskiej procedurze cywilnej i karnej jest krańcowo odmienne od przyjętego w systemie anglosaskim, w którym to strony są zmuszone do dużej aktywności tak na sali rozpraw, jak i przy poszukiwaniu dowodów, stąd mogą powoływać własnych biegłych i przedstawiać w sądzie ich opinię, a każdy z ekspertów w czasie postępowania sądowego broni swojego stanowiska wyrażonego w opinii¹⁸.

W konsekwencji przedłożona do akt przez stronę postępowania cywilnego opinia prywatna może mieć dwojaki charakter. Z jednej strony, może stanowić tylko umotywowane z punktu widzenia wiadomości specjalnych stanowisko strony, do którego sąd powinien odnieść się w uzasadnieniu¹⁹. Z drugiej natomiast, może być składana przez stronę z wyraźnym dążeniem do przyznania jej waloru dowodowego²⁰. W żadnej z tych sytuacji nie jest ona dowodem z opinii biegłego w rozumieniu przepisów KPC: w pierwszym przypadku stanowi stanowisko strony, w drugim – dowód z dokumentu prywatnego. W konsekwencji nigdy ekspertyza prywatna nie może być podstawą wniosków sądu pozostających w opozycji do stanowiska strony przeciwnej²¹. W orzecznictwie SN wyrażono słuszne stanowisko, że, gdyby ekspertyzę prywatną przyjęto za podstawę orzeczenia, stanowiłoby to istotne uchybienie procesowe, które mogłoby być nawet podstawą skargi kasacyjnej²².

Pozostaje zatem wyjaśnić z jakich powodów znaczenie opinii prywatnej dla postępowania cywilnego nie jest tak duże, jak oczekiwałaby tego strona taką opinię składająca do akt.

Po pierwsze, opinia prywatna nie [...]