Abstrakt
Ustawą z 12.2.2010 r. o zmianie ustawy o komornikach sądowych i egzekucji1 przywrócono możliwość obniżenia wysokości opłaty egzekucyjnej przez sąd (art. 49 ust. 7–10 KomSEgzU). Sądowe miarkowanie opłaty egzekucyjnej nie jest instytucją nową. W latach 2004–2007 w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd mógł zmniejszyć wysokość opłaty egzekucyjnej (art. 49 ust. 2 KomSEgzU). Rozwiązanie przyjęte przez ustawodawcę w 2004 r. zostało poddane zdecydowanej krytyce w nauce2, również pod kątem zgodności z Konstytucją. Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z 8.5.2005 r.3 nie potwierdził jednak niekonstytucyjności art. 49 ust. 2 KomSEgzU, wskazując zarazem, że ocena Trybunału może ulec zmianie, jeśli praktyka pokaże, iż mimo wyjątkowego charakteru, instrument ten będzie zbyt chętnie stosowany przez sądy. Artykuł 49 ust. 2 KomSEgzU został uchylony na skutek wejścia w życie nowelizacji ustawy o komornikach sądowych i egzekucji z 2007 r.4 Krytyczne uwagi doktryny pozostają, w mojej ocenie, aktualne również w odniesieniu do nowelizacji z 2010 r., stąd zbędne jest ich powtarzanie. Nie jest to również celem niniejszego opracowania, które ma przede wszystkim stanowić próbę zarysowania postępowania wywołanego wnioskiem o obniżenie opłaty, w tym także przesłanek, jakimi powinien kierować się sąd decydując o obniżce opłaty. Obecnie wyjątkowość miarkowania opłaty stosunkowej nie wynika wprost z przepisów, nie mniej, biorąc pod uwagę stanowisko Trybunału Konstytucyjnego, jak również chcąc uniknąć niedającej się usunąć sprzeczności między tą instytucją a przepisami regulującymi finansowanie egzekucji (w szczególności art. 34 i 35 KomSEgzU – odrywającymi wysokość opłaty egzekucyjnej od konkretnego postępowania egzekucyjnego, a więc i okoliczności danego postępowania, w tym nakładu pracy komornika sądowego), konieczne jest stosowanie uprawnienia z art. 49 ust. 7–10 KomSEgzU z dużym umiarem i ostrożnością, rezerwując dobrodziejstwo tych przepisów jedynie dla dłużników w wyjątkowych sytuacjach.
Wniosek o obniżenie opłaty egzekucyjnej
Ustawodawca zdecydował się postępowanie w sprawie obniżenia opłaty uregulować poprzez odesłanie do przepisów o skardze na czynność komornika (art. 767–7674 KPC). Tym samym wniosek o obniżenie opłaty powinien czynić zadość wymaganiom stawianym każdemu pismu procesowemu oraz zawierać żądanie obniżenia opłaty ustalonej przez komornika sądowego wraz z uzasadnieniem. Wydaje się, że żądający obniżenia opłaty nie musi we wniosku wskazywać, jakiej konkretnie obniżki oczekuje. Ewentualne określenie we wniosku zakresu żądanej obniżki wysokości opłaty egzekucyjnej nie będzie dla sądu wiążące. To sąd decyduje, czy i ewentualnie w jakim zakresie obniżyć opłatę. Z wnioskiem o obniżenie opłaty może wystąpić dłużnik lub wierzyciel, w zależności od tego, który z tych podmiotów obowiązany jest do uiszczenia opłaty. Wniosek o obniżenie opłaty egzekucyjnej jest szczególnym środkiem prawnym w postępowaniu egzekucyjnym. W wyniku uwzględnienia wniosku, sąd zmienia postanowienie komornika w ten sposób, iż obniża wysokość opłaty egzekucyjnej. Żądać można obniżenia jedynie wysokości opłaty stosunkowej, a więc opłaty pobieranej przy egzekucji świadczeń pieniężnych. Nie podlega zaskarżeniu w trybie art. 49 ust. 7 KomSEgzU wysokość opłaty stałej, pobieranej przy egzekucji świadczeń niepieniężnych.
Sąd, rozpoznając wniosek o obniżenie wysokości opłaty egzekucyjnej, powinien w pierwszej kolejności ustalić, czy opłata egzekucyjna została przez komornika ustalona prawidłowo, tj. zgodnie z przepisami KomSEgzU oraz KPC. W przypadku stwierdzenia uchybień formalnych w tym zakresie, sąd winien zawiesić rozpoznanie wniosku, podjąć czynności w trybie art. 759 § 2 KPC, a następnie rozpoznać wniosek o obniżenie wysokości opłaty. Podobnie sąd powinien postąpić w przypadku, gdy złożono wniosek o obniżenie wysokości opłaty i jednocześnie zaskarżono postanowienie o ustaleniu kosztów skargą na czynność komornika. Sąd nie może obniżyć wysokości opłaty egzekucyjnej, działając w trybie art. 759 § 2 KPC, albowiem zarządzenia wydane przez sąd w tym trybie muszą zmierzać do zapewnienia należytego wykonania egzekucji oraz usuwać spostrzeżone uchybienia. Prawidłowe ustalenie przez komornika wysokości opłaty sądowej nie może być więc w ten sposób zakwestionowane.
Na postanowienie sądu o obniżeniu lub odmowie obniżenia opłaty przysługuje zażalenie wnioskodawcy oraz komornikowi.
Termin do złożenia wniosku
Wniosek o obniżenie opłaty należy wnieść w terminie 7 dni od dnia uzyskania informacji o ściągnięciu opłaty albo od dnia doręczenia postanowienia wydanego przez komornika na podstawie art. 49 ust. 3 lub 4 KomSEgzU, wzywającego dłużnika lub wierzyciela do uiszczenia opłaty. W tym ostatnim przypadku rozpoczęcie biegu terminu do złożenia wniosku o obniżenie opłaty nie budzi wątpliwości – jest to zawsze data otrzymania stosownego postanowienia. Określenie początku biegu terminu w pierwszym przypadku w praktyce może rodzić problemy. Ustawodawca uzależnił rozpoczęcie biegu terminu od powzięcia przez skarżącego informacji o ściągnięciu przez komornika opłaty stosunkowej. Miarodajna jest więc chwila uzyskania przez dłużnika informacji o faktycznym pobraniu opłaty przez organ egzekucyjny.
W tym miejscu kilka słów należy poświęcić mechanizmowi ściągania kosztów egzekucyjnych, a więc także i opłaty stosunkowej. Zgodnie z art. 49 ust. 1a w zw. z art. 770 KPC komornik ściąga opłaty łącznie z egzekwowanym świadczeniem, proporcjonalnie do wysokości egzekwowanego świadczenia. Ostateczną wysokość kosztów egzekucyjnych, w tym również opłaty stosunkowej, komornik ustala w odrębnym postanowieniu w przedmiocie kosztów, które podlega wykonaniu po uprawomocnieniu się bez potrzeby zaopatrywania go w klauzulę wykonalności5. Ściągnięcie kosztów jest czynnością faktyczną, a jej dokonanie wynika z KomSEgzU6. Chwila ściągnięcia egzekwowanego roszczenia będzie różna, w zależności od sposobu egzekucji zastosowanego w danym postępowaniu. W każdym razie chodzi o moment przekazania środków komornikowi sądowemu. Powzięcie przez dłużnika informacji o przekazaniu środków komornikowi sądowemu rozpoczyna bieg terminu z art. 49 ust. 8 KomSEgzU. Wydaje się, że pomimo kategorycznego brzmienia art. 49 ust. 8 KomSEgzU przez „dzień uzyskanie informacji” należy rozumieć dzień, w którym uzyskanie takich informacji było możliwe w zwykłym toku czynności przez przeciętną osobę. Przeciwny pogląd mógłby prowadzić do manipulowania przez dłużnika i tak już nieprecyzyjnym terminem, np. dłużnik dowodziłby, że owszem, otrzymał wyciąg z rachunku bankowego, ale się z nim nie zapoznał. Należy przyjąć, że ostatecznym terminem, w którym dłużnik uzyskał informację o ściągnięciu opłaty egzekucyjnej, jest dzień doręczenia dłużnikowi postanowienia komornika w przedmiocie ustalenia kosztów postępowania. W postanowieniu kończącym postępowanie egzekucyjne i ustalającym koszty postępowania, komornik stwierdza, że koszty te zostały w całości wyegzekwowane od dłużnika.
W tym miejscu, mając na uwadze treść art. 49 ust. 1a KomSEgzU, należy rozważyć, czy w przypadku wyegzekwowania przez komornika części świadczenia wraz z opłatą egzekucyjną, ustaloną proporcjonalnie do wysokości wyegzekwowanego świadczenia, dłużnikowi przysługuje wniosek o obniżenie wysokości opłaty egzekucyjnej. Literalne brzmienie art. 49 ust. 8 KomSEgzU wskazywałoby, że tak, należy jednak udzielić odpowiedzi negatywnej, a to z uwagi na brak na tym etapie przedmiotu zaskarżenia, tj. postanowienia komornika o ustaleniu kosztów postępowania oraz ustalenia podmiotu zobowiązanego do ich uiszczenia. Termin do złożenia wniosku o obniżenie opłaty egzekucyjnej jest terminem procesowym, a więc możliwe jest jego przywrócenie na zasadach ogólnych. Wniosek wniesiony po terminie powinien zostać przez sąd odrzucony. Nie znajdzie zastosowania art. 7673 KPC, gdyż jak już wcześniej wspomniano sąd nie może obniżyć opłaty działając na podstawie art. 759 § 2 KPC.
Nakład pracy komornika
Ustawa nie określa [...]