Abstrakt

W niniejszym artykule analizie poddano pojęcie i specyfikę sankcji w prawie cywilnym. W pierwszej części przedstawiono różnice w pojmowaniu sankcji w prawie karnym i cywilnym. W tym ostatnim pojęcie sankcji jest niespecyficzne, rozmyte i wieloznaczne. Różnica dotyczy zwłaszcza sposobu wspomagania realizacji obowiązków cywilnoprawnych poprzez stosowanie przymusu państwowego. Prawo cywilne pojęciem sankcji obejmuje niejednorodne zjawiska. Ze względu na zasadę swobody umów, sankcja w prawie cywilnym, jako negatywna konsekwencja naruszenia obowiązku, nie zawsze będzie się wiązała ze „złamaniem prawa” (państwowego), bo „obowiązek” wynikać może także z zawartej umowy. W artykule wskazano na znaczenie przepisów dyspozytywnych dla swobody umów i ujęcia sankcji jako skutku wadliwości czynności konwencjonalnych, a także jako nieważności bezwzględnej dokonanej czynności. Następnie omówiono sankcje restytucyjne, polegające na powstaniu obowiązku naprawienia szkody (ex delicto) lub/i zwrotu bezpodstawnie osiągniętego wzbogacenia. Przedstawione w artykule rozważania prowadzą do wniosku, że wielość typów sankcji (rozumianej jako uchybienie jakiemuś obowiązkowi) jest charakterystyczną cechą prawa cywilnego. To powoduje, że posługiwanie się uogólnionym pojęciem „sankcji w prawie cywilnym” jest mało przydatne i nieoperatywne. Natomiast prawo cywilne z jego rozbudowaną dogmatyką sankcji poszczególnego typu, zwłaszcza restytucyjnych, może służyć jako źródło inspiracji także dla innych działów prawa (zwłaszcza dla prawa publicznego).