Monitor Prawniczy

nr 15/2013

Sytuacja prawna wierzyciela pauliańskiego w razie wszczęcia przez wierzycieli osoby trzeciej egzekucji z jej majątku

Paweł Grzegorczyk
Autor jest adiunktem w Katedrze Postępowania Cywilnego UAM, członkiem Biura Studiów i Analiz Sądu Najwyższego.
Abstrakt

I. Skarga pauliańska jest jednym z klasycznych instrumentów prawa materialnego pozwalających chronić wierzyciela przed nielojalnymi zachowaniami dłużnika. Jej praktyczna rola w ostatnim czasie wzrasta1. Zasadnicza korzyść, jaka powstaje dla wierzyciela w następstwie skutecznego wykorzystania akcji pauliańskiej, polega na tym, że może on z pierwszeństwem przed wierzycielami osoby trzeciej dochodzić zaspokojenia z przedmiotów majątkowych, które wskutek czynności uznanej za bezskuteczną wyszły z majątku dłużnika albo do niego nie weszły (art. 532 KC). Według ugruntowanego stanowiska, wierzyciel pauliański, chcąc uzyskać zaspokojenie z przedmiotu, który wyszedł z majątku dłużnika, powinien legitymować się tytułem wykonawczym przeciwko dłużnikowi i wyrokiem uwzględniającym powództwo pauliańskie2. Wyrok uwzględniający powództwo o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną jest powszechnie uważany za wyrok o charakterze kształtującym3. Wyrok ten, w zestawieniu z tytułem wykonawczym przeciwko dłużnikowi, uznaje się za podstawę umożliwiającą sięgnięcie do majątku osoby trzeciej. Dochodzi do tego w ten sposób, że w toku egzekucji skierowanej przeciwko dłużnikowi komornik zajmuje przedmiot należący do osoby trzeciej, który wyszedł z majątku dłużnika w następstwie czynności prawnej uznanej za bezskuteczną wobec wierzyciela4. W orzecznictwie przyjmuje się, że wyrok pauliański umożliwia stronie powodowej przeprowadzenie egzekucji z majątku osoby trzeciej, lecz z tytułu zobowiązania istniejącego po stronie nielojalnego dłużnika5. Ujęcie to łączy się z tzw. teorią obligacyjną jako uzasadnieniem odpowiedzialności osoby trzeciej, która uzyskała korzyść w warunkach bezskuteczności czynności prawnej. Zgodnie z tą koncepcją, mającą kilka wariantów, osoba trzecia jest materialnoprawnie obowiązana względem wierzyciela pauliańskiego, przy czym zobowiązanie to sprowadza się do znoszenia egzekucji ze swojego majątku6. Źródła tego obowiązku upatruje się bezpośrednio w przepisach ustawy7. II. Przedstawiony stan rzeczy, mimo zasadniczej zgodności poglądów doktryny i orzecznictwa, nie jest wolny od komplikacji. Przykładem ich kumulacji w jednym postępowaniu jest sprawa, w której SN zostały przedstawione do rozstrzygnięcia dwa zagadnienia prawne o zasadniczym znaczeniu dla praktycznej realizacji roszczenia pauliańskiego. Pierwsze dotyczyło kolejności zaspokojenia wierzyciela pauliańskiego w podziale sumy uzyskanej z egzekucji prowadzonej z majątku osoby trzeciej, drugie zaś konieczności zachowania przez wierzyciela pauliańskiego terminu wskazanego w art. KPC8. Kwestie te wynikły w [...]