Abstrakt

W artykule przedstawiono problematykę z zakresu postępowania nieprocesowego – wieczystoksięgowego, a mianowicie podstaw wpisu hipoteki przymusowej na nieruchomości objętej wspólnością ustawową małżonków w przypadku, gdy zobowiązanym z tytułu należności publicznoprawnych jest tylko jeden z małżonków. Autorka analizuje niejednolite poglądy judykatury i doktryny dotyczące powyższego problemu oraz regulujących tę problematykę przepisów szczególnych, tj. ustawy z 17.6.1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji¹, ustawy z 29.8.1997 r. – Ordynacja podatkowa² oraz ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych³, uwzględniając przy tym zmiany, jakie wprowadzono ustawą z 26.6.2009 r. o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece oraz niektórych innych ustaw⁴.

Wprowadzenie

Ustawową definicję hipoteki przymusowej zawiera art. 109 ust. 1 ustawy z 6.7.1982 r. o księgach wieczystych i hipotece⁵, stanowiąc, że wierzyciel, którego wierzytelność jest stwierdzona tytułem wykonawczym określonym w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym, może na podstawie tego tytułu uzyskać hipotekę na wszystkich nieruchomościach dłużnika. Przymusowy charakter tej hipoteki wyraża się w tym, że podstawą jej powstania nie jest żadna umowa stron ani jednostronne oświadczenie właściciela nieruchomości, ale wniosek wierzyciela i tytuł wykonawczy określony w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym. Hipoteka taka powstaje nie tylko bez zgody dłużnika, lecz często wbrew jego woli. Natomiast, jeśli chodzi o konstrukcję prawną hipoteki przymusowej, to jest obciążeniem tego samego typu, co hipoteka zwana „umowną”. Odrębność hipoteki przymusowej wynika przede wszystkim z jej odmiennej funkcji w obrocie prawnym. O ile hipoteka umowna służy celom uzyskania i zabezpieczenia kredytu czy pożyczki, o tyle rolą hipoteki przymusowej jest zapewnienie skutecznej egzekucji z majątku dłużnika⁶.

Hipoteką przymusową mogą zostać zabezpieczone również należności publicznoprawne, takie jak zobowiązania podatkowe i składki na ubezpieczenia społeczne. Ten rodzaj hipoteki będzie przedmiotem rozważań w niniejszym artykule.

Podstawa wpisu hipoteki przymusowej

W świetle ZmKWU zniesiono podział na hipotekę zwykłą i kaucyjną i wprowadzono jednego rodzaju hipotekę, a konstrukcja pojęcia hipoteki oparta została na koncepcji hipoteki kaucyjnej. Przed nowelizacją przepisów KWU hipoteka przymusowa mogła mieć charakter hipoteki zwykłej lub hipoteki kaucyjnej. O takim charakterze hipoteki decydowało to, czy istnienie i wysokość wierzytelności stwierdzonej w dokumencie, stanowiącym podstawę wpisu hipoteki, zostało ostatecznie ustalone⁷. Hipoteka kaucyjna uregulowana była w art. 111 KWU⁸, który ZmKWU został uchylony. Celem nowelizacji przedmiotowej ustawy było dostosowanie pojęcia hipoteki do potrzeb obrotu gospodarczego. Regulacja prawna w tym zakresie, co do zasady, nie zmieniała się od czasu wejścia w życie KWU, czyli od ponad ćwierć wieku. Jednak zmiany warunków gospodarczych i społecznych, w jakich funkcjonuje hipoteka spowodowały, że konieczne stało się dostosowanie tej instytucji prawnej do potrzeb obrotu gospodarczego. Ponadto, nowelizacja jednoznacznie uregulowała kwestie, które wywoływały spory w orzecznictwie i nauce prawa oraz zharmonizowała przepisy materialno-prawne i procesowe. Zmiany KWU pozwoliły także ujednolicić terminologię tej ustawy i uaktualnić ją w związku ze zmianami innych aktów prawnych⁹.

Potrzeba podjęcia kwestii dotyczącej podstawy wpisu hipoteki przymusowej wiąże się z prowadzoną w orzecznictwie sądów wieczystoksięgowych dyskusją na temat podstawy wpisu hipoteki przymusowej zabezpieczającej należności podatkowe i należności z tytułu składek ZUS w przypadku, jeżeli zobowiązanym jest tylko jeden z małżonków, a przedmiotem wpisu hipoteki jest nieruchomość objęta wspólnością ustawową małżonków. Ten problem ma podłoże w nieskoordynowaniu regulujących tę problematykę powołanych wyżej przepisów KWU z przepisami szczególnymi, tj. art. 27c EgzAdmU, przepisami OrdPod¹⁰ oraz SysUbSpołU.

Podstawą funkcjonowania hipoteki przymusowej zabezpieczającej zobowiązania tytułu składek jest art. 26 ust. 3 SysUbSpołU, w myśl którego dla zabezpieczenia należności z tytułu składek Zakładowi przysługuje hipoteka przymusowa na wszystkich nieruchomościach dłużnika, z uwzględnieniem ust. 3a i 3b SysUbSpołU. Podstawą ustanowienia [...]