Abstrakt

I. Skarb Państwa jest szczególną osobą prawną, albowiem nie posiada ani siedziby, ani ustawy ustrojowej, jak również organów w rozumieniu art. 38 KC¹. W Kodeksie cywilnym brak jest konkretnego przepisu regulującego zasady materialnoprawnej reprezentacji Skarbu Państwa, a jedynie ogólne jej fundamenty są unormowane w rozdziale 3 ustawy z 8.8.1996 r. o zasadach wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa^2,3. Skarbowi Państwa jednak przysługuje mienie państwowe. Wraz z przemianami polityczno-ekonomicznymi po 1990 r., zasadę jedności własności państwowej zastąpiła zasada podzielności mienia państwowego, a w odniesieniu do mienia państwowego pojawiły się nowe konstrukcje prawne. Wyodrębniono wówczas najważniejsze zasoby nieruchomości Skarbu Państwa, tj. Zasób Własności Rolnej Skarbu Państwa i Zasób Nieruchomości Skarbu Państwa oraz wprowadzono m.in. nową instytucję ustawowego powiernictwa nieruchomości rolnych⁴.

II. Status prawny Agencji Nieruchomości Rolnych jako reprezentanta materialnoprawnego Skarbu Państwa ukształtował się po 1990 r. Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa (obecnie Agencja Nieruchomości Rolnych) została powołana do życia ustawą z 19.10.1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa⁵. Ustawa była wielokrotnie nowelizowana, niemniej jednak status prawny oraz podstawowe zasady gospodarowania zasobem nieruchomości Skarbu Państwa przetrwały praktycznie niezmienione od chwili jej powołania. Modyfikacje dotyczą ustawowego prawa odkupu oraz kwestii zwolnienia od kosztów sądowych tego podmiotu⁶. Agencja jest niejako nowym typem państwowej osoby prawnej, biorącym udział w procesie wykonywania własności państwowej oraz w sprawowaniu nad tą własnością nadzoru właścicielskiego⁷. Cechą charakterystyczną jest dwoistość Agencji, z jednej strony jako samodzielnego podmiotu posiadającego zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych (a w konsekwencji zdolność sądową i zdolność procesową) w obrocie cywilnoprawnym, zaś z drugiej strony jako jednostki wykonującej określone zadania publiczne w szczególności w odniesieniu do nieruchomości rolnych Skarbu Państwa. W piśmiennictwie podkreśla się, że charakter prawny Agencji Nieruchomości Rolnych wynika z treści art. 1–3, 5, 11–12, 20 oraz 24 WykUprSPU. W szczególności, zgodnie z art. 3 WykUprSPU, Agencja jest państwową osobą prawną. W myśl art. 5 ust. 1 WykUprSPU Skarb Państwa powierza Agencji wykonywanie prawa własności i innych praw rzeczowych na jego rzecz w stosunku do mienia, o którym mowa w art. 1 i 2 ustawy. Z kolei art. 5 ust. 2 WykUprSPU określa istotę ustawowego powierzenia Agencji składników mienia Skarbu Państwa, polegającą na objęciu ich we władanie i wykonywaniu praw i obowiązków we własnym imieniu w stosunku do osób trzecich, jak również wykonywaniu we własnym imieniu związanych z tymi składnikami obowiązków publicznoprawnych.

Konstrukcja prawna ustawowego powierzenia Agencji Nieruchomości Rolnych nieruchomości rolnych Skarbu Państwa, która została zastosowana w GospNierRolSPU, przesądza o relacji Agencji w stosunku do Skarbu Państwa. Agencja Nieruchomości Rolnych Skarbu Państwa jako jednostka wykonująca zadania publiczne jest jedynie instytucją powierniczą Skarbu Państwa, a nie [...]