Abstrakt

Kryzys trawiący w ostatnich kilku latach światową gospodarkę, niewątpliwie przekłada się w prostej linii na kondycję ekonomiczną rodzimych zakładów i przedsiębiorstw. Im zaś będzie ona słabsza, tym większą rolę odgrywać będą instytucje postępowania egzekucyjnego, których zadaniem jest m.in. umożliwienie przymusowej realizacji zobowiązań o charakterze pieniężnym. Spośród tych instytucji, na szczególną uwagę zasługuje możliwość domagania się złożenia przez dłużnika wyjawienia majątku wraz z przyrzeczeniem. Dość powszechne bowiem zjawisko, zarówno ukrywania, jak i faktycznego „wyprowadzania” przez dłużników swojego majątku, powoduje, że w wielu wypadkach stanowi ona „ostatnią deskę ratunku” dla wierzycieli mających problem z odzyskaniem swoich należności. Skala tego zjawiska, jak również jego społeczne znaczenie sprawiają, że zasadne jest bliższe przyjrzenie się związanej z nim problematyce. W niniejszym artykule omówiono cel instytucji wyjawienia majątku, wskazano podmioty legitymowane do złożenia wniosku o wyjawienie majątku, jego dopuszczalność oraz warunki formalne, etapy postępowania sądowego prowadzonego w tej sprawie i czynności sądu oraz uprawnienia referendarzy sądowych w omawianym zakresie spraw.

Cel instytucji wyjawienia majątku

W pierwszej kolejności stwierdzić należy, że wyjawienie majątku stanowi pomocniczy sposób egzekucji, za pomocą którego wierzyciel może uzyskać od dłużnika informacje co do jego stanu majątkowego w tym celu, aby można było wszcząć skutecznie egzekucję na zaspokojenie należności wynikającej z tytułu wykonawczego. Zwraca się przy tym uwagę, że sprawne przeprowadzenie tego postępowania może odegrać poważną rolę w ochronie mienia, również za względu na nacisk moralny, jaki może ono wywrzeć na dłużniku¹. Należy przy tym zauważyć, że wedle intencji ustawodawcy środek ten stanowić ma podstawowy tryb pozyskiwania informacji o majątku dłużnika. Ostatnia „duża” nowelizacja KPC, wprowadzona ustawą z 16.9.2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw², ograniczyła bowiem zakres obowiązku zbierania informacji o majątku dłużnika obciążający komornika. Wedle bowiem treści znowelizowanego art. 801 KPC, jeżeli wierzyciel lub sąd zarządzający z urzędu przeprowadzenie egzekucji albo uprawniony organ żądający przeprowadzenia egzekucji nie wskaże majątku pozwalającego na zaspokojenie świadczenia, komornik może wezwać (a nie jak dotychczas wezwie) dłużnika do złożenia wyjaśnień. Zmianę tę uzasadniono tym, że przepisy KPC umożliwiają komornikowi zbieranie informacji o majątku dłużnika w bardzo szerokim zakresie, w stopniu niespotykanym w innych systemach prawnych, co nie znajduje żadnego uzasadnienia ani aksjologicznego, ani prakseologicznego. Komornik, z racji pełnionych obowiązków, nie może bowiem przekształcać się w organ, którego zadaniem jest poszukiwanie majątku dłużnika. Jego rolą jest przeprowadzenie egzekucji. Majątek, do którego może być skierowana egzekucja, powinien zaś wskazać wierzyciel. Podkreśla się wręcz, że dalsze „utrzymywanie” art. 801 tworzy de facto niedopuszczalną w prawie dwutorowość postępowania prowadzącego do ujawniania majątku przez dłużnika. Z jednej strony bowiem, komornik może prowadzić postępowanie z art. 801, a z drugiej zaś strony może być prowadzone postępowanie w przedmiocie wyjawienia majątku, uregulowane art. 913–920¹ KPC³.

Konsekwencją powyższego założenia jest rozszerzenie, w myśl znowelizowanego art. 913 § 2 KPC, możliwości domagania się złożenia przez dłużnika wykazu majątku jeszcze przed wszczęciem egzekucji o sytuację, gdy po uzyskaniu tytułu wykonawczego wierzyciel wezwał go do zapłaty stwierdzonej nim należności listem poleconym za potwierdzeniem odbioru, a dłużnik nie spełnił świadczenia w terminie 14 dni od dnia doręczenia wezwania do zapłaty (obecny art. 913 § 2 pkt 2). Skoro bowiem instytucja wyjawienia majątku zyskuje status głównego narzędzia do filtracji środków majątkowych dłużnika, zaś ciągłym priorytetem ustawodawcy w zakresie zmian w postępowaniu egzekucyjnym pozostaje zwiększenie jego efektowności, na aprobatę zasługiwać musi wprowadzenie stosunkowo prostego mechanizmu (brak zapłaty w ustawowym terminie pomimo wezwania – uprawnienie do złożenia wniosku) ustalenia majątku dłużnika jeszcze przed złożeniem wniosku o wszczęcie egzekucji u komornika. Dotychczasowa regulacja art. 913 § 2 KPC, która możliwość złożenia przedmiotowego wniosku uzależniała od uprawdopodobnienia przez wierzyciela, że nie uzyska zaspokojenia w pełni swojej należności ze znanego mu majątku albo z przypadających dłużnikowi bieżących świadczeń periodycznych za okres 6 miesięcy (obecny art. 913 § 2 pkt 1), wiązała się bowiem w pewnych sytuacjach z określonymi komplikacjami dla wierzyciela. W doktrynie podkreśla się przy tym, że o ile w sytuacji, gdy wierzyciel nie zna majątku dłużnika, do uprawdopodobnienia wystarczy oświadczenie wierzyciela, że nie zna majątku dłużnika, o tyle, gdy wierzyciel zna ten majątek, uprawdopodobnienie może polegać na przedłożeniu sądowi informacji rynkowych o możliwych cenach, jakie można uzyskać z majątku dłużnika w zestawieniu z wysokością egzekwowanej wierzytelności⁴.

Podmioty legitymowane, dopuszczalność oraz warunki formalne wniosku

Jeżeli chodzi o podmioty legitymowane do złożenia wniosku o wyjawienie majątku, to należą do nich wierzyciel, sąd I instancji w sprawach, w których egzekucja może być wszczęta z urzędu (na podstawie art. 796 § 2 KPC, należą do nich [...]