Abstrakt

W niniejszym artykule analizie poddano zagadnienie ustalenia udziału dłużnika w rachunku wspólnym prowadzonym dla dłużnika i osób trzecich, w przypadku prowadzenia egzekucji sądowej. Podstawowe znaczenie dla określenia udziału dłużnika w rachunku wspólnym (w wierzytelności z rachunku wspólnego) ma umowa rachunku bankowego. Jeśli jednak nie jest możliwe określenie udziału dłużnika na tej podstawie (wobec braku umowy albo uchylania dłużnika od obowiązku przedłożenia umowy), to możliwe jest odpowiednie zastosowanie przepisów o wyjawieniu majątku, zwrócenie się przez komornika do banku o udzielenie informacji na podstawie art. 761 § 1 KPC i zastosowanie domniemania zawartego w art. 891¹ § 1 zd. 4 KPC.

Wprowadzenie

Definicję wspólnego rachunku bankowego zawiera art. 51 ustawy z 29.8.1997 r. – Prawo bankowe¹, zgodnie z którym rachunek bankowy może być prowadzony dla kilku osób fizycznych albo kilku jednostek samorządu terytorialnego (rachunek wspólny).

W nauce prawa bankowego wyróżnia się dwa typy rachunków wspólnych: rachunek wspólny łączny oraz rachunek wspólny rozłączny². Elementem odróżniającym rachunek wspólny łączny od rozłącznego jest ukształtowanie zasad dysponowania środkami zgromadzonymi na rachunku wspólnym. Pierwszy charakteryzuje się tym, że jego współposiadacze uprawnieni są do dysponowania zgromadzonymi na nim środkami jedynie łącznie³. Skuteczne złożenie dyspozycji wymaga zatem jakiejś formy współdziałania współposiadaczy rachunku wspólnego. Taki rachunek powstaje w drodze dziedziczenia. Mają wówczas zastosowanie, zgodnie z art. 1035 KC, przepisy dotyczące wspólności majątku spadkowego oraz działu spadku⁴. Istotą rachunku wspólnego rozłącznego jest możliwość samodzielnego dysponowania środkami zgromadzonymi na rachunku wspólnym przez każdego ze współposiadaczy, niezależnie od pozostałych, bez potrzeby uzyskania ich zgody. Stosownie do treści art. 51a pkt 1 PrBank, w przypadku rachunku wspólnego prowadzonego dla osób fizycznych, o ile umowa rachunku bankowego nie stanowi inaczej, każdy ze współposiadaczy rachunku może dysponować samodzielnie środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku. Polski ustawodawca przyjmuje zatem jako modelową, konstrukcję rachunku wspólnego rozłącznego.

Stosunki łączące współposiadaczy rachunku wspólnego a dysponowanie środkami na nim zgromadzonymi

W myśl art. 891^{1 §} 1 KPC, na podstawie tytułu wykonawczego wystawionego przeciwko dłużnikowi można zająć wierzytelność z rachunku wspólnego prowadzonego dla dłużnika i osób trzecich. Dalsze czynności egzekucyjne prowadzone będą do przypadającego dłużnikowi udziału w rachunku wspólnym stosownie do treści umowy regulującej prowadzenie rachunku, którą dłużnik obowiązany jest przedłożyć komornikowi w terminie tygodnia od daty zajęcia. Przepisy o wyjawieniu majątku stosuje się odpowiednio. Jeżeli umowa nie określa udziału w rachunku wspólnym albo gdy dłużnik nie przedłoży umowy, domniemywa się, że udziały są równe. Po ustaleniu udziału dłużnika zwalnia się pozostałe udziały od egzekucji. Komornik dokonuje zatem zajęcia całej wierzytelności wynikającej z umowy rachunku bankowego. Następnie przystępuje do ustalenia udziału dłużnika w rachunku wspólnym (w istocie udziału w wierzytelności wynikającej z umowy rachunku bankowego), aby do tego udziału skierować dalsze czynności egzekucyjne. Do „dalszych czynności egzekucyjnych”, o których mowa w art. 891¹ § 1 KPC, należy zaliczyć również przekazanie przez bank egzekwowanej należności, czyli obciążenie rachunku wspólnego i uznanie rachunku komornika, kwotą odpowiadającą egzekwowanej należności. Zatem dla przekazania przez bank odpowiedniej kwoty niezbędne jest ustalenie wysokości udziału dłużnika w rachunku wspólnym. Bank może bowiem przekazać komornikowi jedynie tę część znajdujących się na rachunku wspólnym środków, która odpowiada udziałowi dłużnika w rachunku.

Przede wszystkim należy ustalić, o jakim udziale mowa w art. 891^{1 §} 1 zd. 2 KPC. Kluczowe znaczenie ma kwestia dychotomii stosunków powstających w następstwie zawarcia umowy rachunku bankowego, której jedną ze stron jest kilka podmiotów.

Doktryna wyróżnia dwojakiego rodzaju stosunki łączące współposiadaczy rachunku wspólnego. Są to [...]