Abstrakt
Zażalenie jest w praktyce jednym z najczęściej stosowanych środków odwoławczych. W artykule scharakteryzowano pozycję tego środka wśród innych środków zaskarżenia, jego istotę i cele. Autor szczegółowo omówił także warunki, jakie musi spełniać oświadczenie, aby je uznano za zażalenie, zarówno co do formy, jak i treści. W niniejszym opracowaniu odniesiono się także do obowiązków podmiotów kwalifikowanych wnoszących przedmiotowy środek odwoławczy.
Zasada kontroli procesu
1. Środki zaskarżenia
Jedną z zasad postępowania karnego jest zasada kontroli instancyjnej zakładająca możliwość korygowania błędnych, wadliwych decyzji procesowych1. Funkcja kontrolna wyraża się w badaniu prawidłowości zaskarżonego orzeczenia i podejmowaniu decyzji zmierzających do usunięcia stwierdzonych uchybień2. Realizacji tej funkcji służą środki zaskarżenia. Stanowią one skargę skierowaną do organu procesowego z żądaniem przeprowadzenia kontroli decyzji procesowej3.
Na gruncie obecnego Kodeksu postępowania karnego4 system środków zaskarżenia tworzą środki zwyczajne i nadzwyczajne. Te ostatnie służą do zaskarżania orzeczeń prawomocnych. Należą do nich: kasacja (art. 519 KPK i n.), wniosek o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem (art. 542 KPK), wniosek o stwierdzenie nieważności prawomocnego orzeczenia w trybie ustawy z 23.2.1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (art. 3 ust. 1)5, nadzwyczajna skarga z art. 12a ustawy z 6.6.1997 r. – Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania karnego6 oraz wniosek wskazany w art. 177 KKS7.
Zwyczajne środki zaskarżenia służą od decyzji nieprawomocnych lub od czynności będących decyzjami procesowymi i mają na celu wywołanie ich kontroli oraz spowodowanie ich uchylenia lub pozbawienie ich mocy prawnej. Do grupy tej należą: środki odwoławcze (apelacje i zażalenia), sprzeciwy (które przysługują od decyzji nieprawomocnych i mają skutek kasacyjny np. od wyroku zaocznego – art. 482 albo od wyroku nakazowego – art. 506 KPK), quasi-sprzeciwy (powodują efekt zbliżony do sprzeciwów choć decyzja, której dotyczą nie traci swej mocy, mimo że faktycznie nie egzystuje, np. wniosek o przywrócenie terminu zawitego – art. 126 KPK), odwołania (specyficzny środek zaskarżenia występujący w art. 373 KPK, stosownie do którego od zarządzeń przewodniczącego przysługuje odwołanie do składu orzekającego)8.
Funkcję kontrolną realizują także wnioski o przeprowadzenie kontroli z urzędu. Są nimi wnioski zainteresowanych osób o wznowienie lub podjęcie postępowania przygotowawczego (art. 327 i 328 KPK) oraz o wniesienie tzw. kasacji „nadzwyczajnej” przez Prokuratora Generalnego lub Rzecznika Praw Obywatelskich (art. 521 KPK)9.
2. Środki odwoławcze
Centralną pozycję w systemie kontroli orzeczeń zajmują środki odwoławcze. Cechuje je: skargowość (kontrola jest uruchamiana na żądanie, tj. na skutek złożenia skargi odwoławczej), dewolutywność (bezwzględna, kiedy wniesienie środka odwoławczego powoduje przekazanie sprawy do rozpoznania wyższej instancji lub względna, gdy załatwienie środka jest dopuszczalne w tej samej instancji), suspensywność (przejawiająca się w powstrzymaniu prawomocności i wykonalności zaskarżonego orzeczenia w sposób względny albo bezwzględny), reformatoryjność (w wyniku merytorycznej kontroli orzeczenia organ procesowy może nie tylko uchylić lub utrzymać orzeczenie, ale także je zmienić)10.
Środkami odwoławczymi w powszechnym postępowaniu są apelacja (art. 444 KPK i n.) służąca do zaskarżania wyroków I instancji, mająca charakter bezwzględnie dewolutywny i bezwzględnie suspensywny, oraz zażalenie (art. 459 KPK i n.) mające cechy środka względnie dewolutywnego (art. 463 § 1 KPK) oraz względnie suspensywnego (art. 462 KPK) i służące do zaskarżania wskazanych w ustawie postanowień, zarządzeń oraz innych niedecyzyjnych czynności (np. zatrzymania)11.
Dopuszczalność zażalenia
Zgodnie z art. 459 § 1 KPK, zażalenie przysługuje na postanowienia sądu zamykające drogę do wydania wyroku. Zamyka drogę do wydania wyroku taka i tylko taka decyzja, która zamyka tę drogę „bezwarunkowo”, czyli decyzja kształtująca taką sytuację, w której pewne jest, że wydanie wyroku w danym postępowaniu nie [...]