Abstrakt
Celem niniejszego opracowania jest przybliżenie problematyki wiążącej się z postępowaniem o sporządzenie spisu inwentarza. Z uwagi na szeroki zakres zagadnień dotyczących spisu inwentarza ujmowanego pod kątem unormowań proceduralnych, bliżej zostaną omówione te jego aspekty, które budzą wątpliwości, bądź wymagają nowego spojrzenia na dotychczasowe regulacje prawne. W części I (MoP Nr 5/2012) omówiono pojęcie inwentarza i spisu inwentarza, historyczne jego ukształtowanie się oraz cele i funkcje sporządzenia spisu inwentarza na gruncie przepisów prawa i postępowania spadkowego. Następnie przedstawione zostały instytucje pokrewne względem spisu inwentarza, ze wskazaniem na podobieństwa i różnice między nimi. Autor charakteryzując obecny normatywny kształt uregulowanego w KPC postępowania dotyczącego spisu inwentarza, krytycznie odniósł się do niedostatku tej regulacji. Część II opracowania zawiera omówienie właściwości sądu w sprawach o spis inwentarza, dookreślenia katalogu wnioskodawców oraz kręgu możliwego kręgu uczestników postępowania, problematyki kosztów spisu inwentarza oraz wydawanych w postępowaniu orzeczeń i możliwych środków zaskarżenia.
Właściwość
Właściwość rzeczowa w sprawach o spis inwentarza została określona w art. 507 i art. 5091 § 3 KPC. Zgodnie z art. 507 i 637 KPC, sprawy o sporządzenie spisu inwentarza rozpoznają sądy rejonowe. Czynności w sprawach o spis inwentarza mogą wykonywać także referendarze sądowi (arg. a contrario z art. 5091 § 3 KPC). Sądem właściwym miejscowo w postępowaniu o sporządzenie spisu inwentarza, i to zarówno wszczynanym na wniosek, jak i z urzędu, jest sąd spadku wskazany w art. 628 KPC (por. art. 640 § 1 zd. 2 KPC). Wyłącznie właściwy w tych sprawach jest więc sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli jego miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić, sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część. W braku powyższych podstaw sądem spadku jest sąd rejonowy dla m.st. Warszawy. Oznaczona w art. 628 KPC właściwość miejscowa sądu może podlegać korekcie w razie zaistnienia przesłanek wskazanych w art. 508 § 2 i 3 KPC (właściwość delegacyjna). Na kanwie tych ustaleń należy poczynić dwie uwagi natury ogólnej. Po pierwsze, sądem właściwym miejscowo będzie, co do zasady, sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Po drugie, wskazania dotyczące właściwości odnoszą się niewątpliwie do fazy rozpoznawczej postępowania o spis inwentarza.
Jak natomiast kształtuje się właściwość miejscowa w fazie wykonawczej tego postępowania, polegającej na wykonaniu przez komornika postanowienia sądu o sporządzeniu spisu inwentarza? Odpowiedzi w tym zakresie należy poszukiwać w przepisach rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 1.10.1991 r. w sprawie szczegółowego trybu postępowania przy zabezpieczaniu spadku i sporządzaniu spisu inwentarza1 (§ 1 ust. 1, § 25, § 30).
| Jak stanowi § 1 ust. 1 ZabSpInwR91, postanowienie o sporządzeniu spisu inwentarza wykonuje na zlecenie sądu rejonowego komornik, w którego okręgu znajdują się rzeczy podlegające wciągnięciu do spisu inwentarza. Z § 25 ZabSpInwR91 wynika, że wniosek o sporządzenie spisu inwentarza może być zgłoszony także bezpośrednio komornikowi, który byłby właściwy do wykonania postanowienia sądu spadku o sporządzeniu spisu inwentarza. W § 30 ZabSpInwR91 stwierdzono natomiast, że w razie potrzeby wciągnięcia (przez komornika) do spisu rzeczy znajdujących się w okręgu innego sądu, sąd spadku może zwrócić się o dokonanie potrzebnych czynności do sądu rejonowego, w którego okręgu rzeczy się znajdują. |
Z regulacji tych prima facie należałoby wnosić, że wykonanie postanowienia sądu o sporządzeniu spisu inwentarza może należeć bądź do komornika mającego kancelarię w okręgu sądu spadku, bądź do komornika mającego kancelarię w okręgu sądu, w którym znajdują się przedmioty podlegające wciągnięciu do spisu inwentarza. Bardziej jednak zasadny wydaje się wniosek, wypływający zwłaszcza z § 30 ZabSpInwR91, że wykonanie postanowienia sądu o sporządzeniu spisu inwentarza należeć będzie do komornika mającego siedzibę kancelarii w okręgu sądu spadku, w którym, jak zakłada prawodawca, znajdują się przedmioty podlegające wciągnięciu do spisu inwentarza. Założenie to jest czysto hipotetyczne, gdyż na etapie fazy rozpoznawczej postępowania o spis inwentarza nie dysponuje się wiedzą, gdzie znajdują się przedmioty podlegające wciągnięciu do spisu inwentarza. Prawodawca, chyba słusznie, zakładał, że w okręgu sądu ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy będzie najwięcej przedmiotów spadkowych. Zachodzi więc w tym przypadku wyraźne iunctim pomiędzy ostatnim miejscem zamieszkania spadkodawcy a domniemanym miejscem położenia składników spadku. Jest to decydujące kryterium wskazujące właściwego miejscowo komornika. Może jednak zaistnieć sytuacja (na co wskazuje § 25 ZabSpInwR91), że wniosek o sporządzenie spisu inwentarza może być zgłoszony bezpośrednio komornikowi, w którego okręgu znajdują się przedmioty podlegające wciągnięciu do spisu inwentarza i nie będzie to okręg sądu spadku. Ten wyjątek jednak nie może być wykładany rozszerzająco.
| Należy tu zwrócić uwagę na wywołującą wątpliwości redakcję § 1 ust. 1 ZabSpInwR91 traktującego o właściwości komornika. Treść § 1 ust. 1 jest następująca: „Postanowienie o zabezpieczeniu spadku oraz postanowienie o sporządzeniu spisu inwentarza wykonuje na zlecenie sądu rejonowego komornik lub inny organ, w którego okręgu znajdują się rzeczy podlegające zabezpieczeniu lub wciągnięciu do spisu inwentarza”. Przy tym sformułowaniu słowo „okręg” należy odnieść do komornika, a nie do sądu. W przeciwnym wypadku § 1 ust. 1 ZabSpInwR91 miałby następującą treść: „Postanowienie o zabezpieczeniu spadku oraz postanowienie o sporządzeniu spisu inwentarza wykonuje komornik lub inny organ na zlecenie sądu rejonowego, w którego okręgu znajdują się rzeczy podlegające zabezpieczeniu lub wciągnięciu do spisu inwentarza”. |
ZabSpInwR91, wydane na podstawie art. 639 KPC, pochodzi z czasów, gdy [...]