Abstrakt

Przepisy prawa upadłościowego nie regulują zagadnienia wpływu upadłości na instytucję przekazu w rozumieniu art. 921¹ i n. KC. Tymczasem na styku problematyki upadłości likwidacyjnej i przekazu powstaje szereg interesujących kwestii prawnych. Niektóre z zagadnień dotyczących przekazu w kontekście upadłości trafiają na wokandę Sądu Najwyższego¹. Niniejszy artykuł został poświęcony tej tematyce, przy czym z uwagi na rozmiar obszarów problemowych analiza została ograniczona jedynie do kwestii upadłości likwidacyjnej przekazującego w sytuacji, gdy udzielenie przekazu miało miejsce przed ogłoszeniem upadłości.

Wprowadzenie

Konstrukcja przekazu (art. 921¹ –921⁵ KC) ma znaczenie dla obrotu prawnego². Funkcją przekazu jest m.in. przyspieszenie i uproszczenie rozliczeń pomiędzy różnymi podmiotami. Przekaz w swojej czystej postaci może nie jest zjawiskiem częstym w życiu gospodarczym, ale na konstrukcji przekazu opiera się m.in. akredytywa bankowa, przelew bankowy, karta płatnicza, karta kredytowa, czek, weksel trasowany, asygnaty wystawiane przez inny podmiot niż ten, który wydaje towar, itp.³ Niektóre wnioski dotyczące wpływu upadłości likwidacyjnej na przekaz mogą mieć zatem szerszy zasięg oddziaływania, jednak przy uwzględnieniu specyfiki prawnej instytucji opartych na przekazie.

Uwagi ogólne o instytucji przekazu

Przekaz jest złożoną instytucją prawną, w ramach której występują trzy podmioty: przekazujący, przekazany i odbiorca przekazu. Zgodnie z treścią art. 921¹ KC, kto przekazuje drugiemu (odbiorcy przekazu) świadczenie osoby trzeciej (przekazanego), upoważnia tym samym odbiorcę przekazu do przyjęcia, a przekazanego do spełnienia świadczenia na rachunek przekazującego. Przywołany przepis wskazuje, że instytucja przekazu opiera się na podwójnym upoważnieniu⁴. Sam przekaz nie rodzi stosunku zobowiązaniowego⁵. Udzielenie przekazu jest jednostronną czynnością prawną, przy czym przekaz może zostać także oparty na konstrukcji umowy pomiędzy przekazującym a przekazanym lub przekazującym a odbiorcą przekazu⁶.

W oparciu o instytucję przekazu jedno świadczenie rzeczywiste, faktycznie dokonane, tj. świadczenie spełnione przez przekazanego na rzecz odbiorcy przekazu, zastępuje dwa świadczenia pośrednie, tj. świadczenie przekazanego na rzecz przekazującego i świadczenie przekazującego na rzecz odbiorcy przekazu. Innymi słowy, świadczenie przekazanego na rzecz odbiorcy przekazu „zostaje zarachowane na dwa stosunki prawne”, tj. stosunek prawny pomiędzy przekazującym a przekazanym (tzw. stosunek pokrycia) i stosunek prawny pomiędzy odbiorcą przekazu a przekazującym (tzw. stosunek waluty)⁷.

Przy czym w ramach stosunku pokrycia może mieć miejsce tzw. przekaz w dług, który polega na tym, że przekazany jest dłużnikiem przekazującego, a jego świadczenie zostaje zarachowane na dług przekazanego u przekazującego. Zgodnie z regulacją Kodeksu cywilnego, jeżeli przekazany jest dłużnikiem przekazującego co do przekazanego świadczenia, jest on obowiązany względem niego do zadośćuczynienia przekazowi (art. 921⁴ KC). Jak podnosi K. Zawada⁸, „przekaz wywiera wpływ na treść zobowiązania przekazanego istniejącego w stosunku pokrycia. Przekazany, który na podstawie przekazu jest jedynie upoważniony do spełnienia świadczenia do rąk odbiorcy przekazu, z mocy art. 921⁴ staje się zobowiązany do tego wobec przekazującego – swojego wierzyciela w stosunku pokrycia”.

W ramach stosunku pokrycia może nastąpić również tzw. przekaz w kredyt. Sytuacja taka będzie miała miejsce, jeżeli przekazany nie jest dłużnikiem przekazującego, a spełni przekazane świadczenie na rzecz odbiorcy przekazu. Wówczas przekazany stanie się wierzycielem przekazującego w rozmiarze odpowiadającym świadczeniu spełnionym przez siebie na rzecz odbiorcy przekazu⁹. Przekazujący może przekaz odwołać, dopóki przekazany nie przyjął go albo nie spełnił świadczenia (art. 921³ KC)¹⁰.

Jeżeli chodzi natomiast o wskazany wcześniej stosunek waluty, to w przypadku, gdy odbiorca przekazu jest wierzycielem przekazującego, to przyjęcie świadczenia przekazanego przez odbiorcę przekazu umarza dług przekazującego. Zgodnie z art. 921⁵ KC, jeżeli przekazujący jest dłużnikiem odbiorcy przekazu, umorzenie długu następuje dopiero przez spełnienie świadczenia, chyba że umówiono się inaczej. Z kolei, jeżeli odbiorca przekazu nie jest wierzycielem przekazującego, a przyjmie przekazane świadczenie, to stanie się dłużnikiem przekazującego¹¹.

Wreszcie wskazać należy na tzw. stosunek zapłaty, który łączy przekazanego i odbiorcę przekazu. Również w tym przypadku stosunek ten może mieć różny kształt. Jeżeli przekazany dokona przyjęcia przekazu, wówczas pomiędzy przekazanym a odbiorcą przekazu powstaje stosunek zobowiązaniowy, który w wyniku spełnienia świadczenia przez przekazanego ulegnie umorzeniu. Jeżeli natomiast przekazany nie dokona przyjęcia przekazu, wówczas relacja pomiędzy przekazanym a odbiorcą przekazu nie będzie stosunkiem zobowiązaniowym¹².

Zgodnie z regulacją ustawową, jeżeli przekazany oświadczył odbiorcy przekazu, że przekaz przyjmuje, obowiązany jest względem odbiorcy do spełnienia świadczenia określonego w przekazie (art. 921² § 1 KC). W takim wypadku przekazany może powoływać się tylko na zarzuty wynikające z treści przekazu oraz na zarzuty, które przysługują mu osobiście względem odbiorcy (art. 921² § 2 KC). Oświadczenie przekazanego złożone odbiorcy przekazu o przyjęciu przekazu rodzi zatem stosunek zobowiązaniowy. Przyjęcie przekazu jest czynnością prawną przysparzającą. We wskazanej regulacji ogniskuje się istota abstrakcyjnego charakteru przekazu¹³. Według ustawy, przyjęcie przekazu przez przekazanego jest jednostronną czynnością prawną, przy czym nie wyklucza to możliwości usytuowania przyjęcia przekazu jako elementu umowy pomiędzy przekazującym a przekazanym lub przekazującym a odbiorcą przekazu¹⁴. W literaturze przedmiotu podkreśla się, że przyjęcie przekazu jest czynnością prawną abstrakcyjną, „która powoduje powstanie zobowiązania oderwanego od przyczyny (causa) – zwykle gospodarczej, uzasadniającej powstanie stosunków między stronami i dokonanie w ich ramach świadczeń”¹⁵. Przy czym abstrakcyjność czynności prawnej ma tu charakter dyspozytywny, albowiem przekazany może w przyjęciu przekazu powołać się na konkretną causa¹⁶.

Podstawowe zasady dotyczące upadłości likwidacyjnej w kontekście instytucji przekazu

Ogłoszenie upadłości likwidacyjnej wywołuje szereg daleko idących skutków prawnych w różnych sferach dotyczących upadłego. W tym miejscu należy wskazać jedynie te, które są istotne z punktu widzenia omawianego tematu.

Po pierwsze, zgodnie z [...]