Abstrakt

Po ponad sześciu latach od dokonania jednej z najobszerniejszych nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego¹ mamy do czynienia z kolejną – równie obszerną i poważną – nowelizacją kodeksu, dokonaną mocą ustawy z 16.9.2011 r. – o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw², która wchodzi w życie 3.5.2012 r.³ W części I opracowania – MoP Nr 1 i 2/2012 – zostały przedstawione nowe uregulowania w zakresie postępowania rozpoznawczego. W Części II natomiast (w numerach 3 i 4/2012) przedstawione zostały zmiany w zakresie postępowania zabezpieczającego i egzekucyjnego. W niniejszym artykule omówione są zagadnienia dotyczące przebiegu egzekucji, zawieszenia postępowania egzekucyjnego i jego zakończenia, egzekucji świadczeń pieniężnych, egzekucji świadczeń niepieniężnych oraz pozostałe zmiany dotyczące postępowania egzekucyjnego.

Postępowanie egzekucyjne

1. Przebieg egzekucji, zawieszenie postępowania egzekucyjnego i jego zakończenie

W tym miejscu zostaną omówione kolejne zmiany przepisów, dla których nie sposób tworzyć oddzielnych punktów; wiążą się one natomiast z szeroko pojętym przebiegiem egzekucji, gdyż są zawarte w Dziale III – „Wszczęcie egzekucji i dalsze czynności egzekucyjne” oraz w Dziale IV – „Zawieszenie i umorzenie postępowania”. Chodzi mianowicie, w pierwszej kolejności, o art. 807 i 808 KPC. Pierwszy z tych przepisów wychodzi naprzeciw zgłaszanym zastrzeżeniom co do archaiczności sposobu zabezpieczenia w postępowaniu egzekucyjnym ograniczonemu do wpłaty w gotówce lub w książeczkach oszczędnościowych. Rozszerzono więc ten sposób o możliwość dokonania wpłaty zabezpieczenia na oprocentowany rachunek bankowy lub w papierach wartościowych. Innym problemem budzącym dotychczas wątpliwości był brak uregulowania kwestii odsetek od sum złożonych na rachunek depozytowy sądu tytułem wpłaty za nabycie przedmiotu egzekucji. Rodziło się też pytanie, komu należą się odsetki i kiedy mogą być przedmiotem egzekucji⁴. Zmodyfikowany art. 808 precyzuje, że odsetki te wchodzą w skład sumy uzyskanej z egzekucji, natomiast odsetki należne za okres od dnia sporządzenia planu podziału sumy uzyskanej z egzekucji do dnia wykonania planu należą się osobie uprawnionej (dłużnikowi – dodany § 2).

W dotychczasowej treści art. 812 KPC regulującego obecność stron i świadków przy czynnościach egzekucyjnych rozróżnia się fakultatywny tryb przywoływania świadków (§ 1) od obligatoryjnego trybu ich ustanowienia (§ 2)⁵. Zwraca się jednak uwagę, że nawet w wypadku fakultatywnego trybu przywoływania świadków, zbyt rygorystyczne jego przestrzeganie mogłoby utrudniać sprawne prowadzenie egzekucji, zwłaszcza gdy zachodzi obiektywna potrzeba niezwłocznego dokonania czynności. Stąd dopuszczono możliwość pominięcia ustanowienia świadków czynności egzekucyjnej w tym trybie, gdy na skutek straty czasu na ich przywołanie egzekucja będzie udaremniona (zmodyfikowany § 1).

W związku z występującymi wątpliwościami co do sposobu orzekania o kosztach postępowania egzekucyjnego⁶ w razie jego ukończenia w inny sposób niż umorzenie postępowania, dodano w art. 816 KPC nowy § 3. Uczyniono to jednak w sposób nieczytelny, nadając przepisowi brzmienie: „Ukończenie postępowania egzekucyjnego w inny sposób niż przez umorzenie komornik stwierdza postanowieniem, rozstrzygając o kosztach”. Powstaje zatem problem treści sentencji takiego postanowienia. Wydaje się niemożliwe do przyjęcia, aby treść ta polegała na sformułowaniu: „postępowanie egzekucyjne zostało ukończone” bądź „komornik… stwierdza ukończenie postępowania” oraz zawierała ponadto rozstrzygnięcie o kosztach. Należy przyjąć, że w razie ukończenia postępowania egzekucyjnego w inny sposób niż umorzenie, postanowienie komornika ogranicza się do rozstrzygnięcia o kosztach tego postępowania. Zmodyfikowany przepis art. 816 kłóci się z dokonaną w literaturze obserwacją, iż charakterystyczną cechą właściwego postępowania egzekucyjnego, która różni je od postępowania rozpoznawczego (procesu, postępowania nieprocesowego), postępowania klauzulowego, jak również postępowania upadłościowego, jest to, że jego ukończenie z pozytywnym skutkiem nie wymaga wydania orzeczenia ani innej czynności decyzyjnej⁷. Zgodnie zresztą z utrzymanym bez zmian art. 816 § 1, w razie ukończenia właściwego postępowania egzekucyjnego na skutek całkowitego wyegzekwowania świadczenia wymienionego w tytule wykonawczym (zaspokojenia wierzyciela), organ egzekucyjny ogranicza się do zaznaczenia wyniku egzekucji na tytule wykonawczym i zatrzymania go w aktach, a w razie częściowego zaspokojenia świadczenia objętego tytułem, do zwrotu tytułu wierzycielowi z odpowiednią wzmianką. Jeżeli ustawodawca chciał zadośćuczynić oczekiwaniom wskazania sposobu orzeczenia o kosztach postępowania egzekucyjnego w razie jego ukończenia w inny sposób niż umorzenie, mógł tego dokonać przez dodanie § 3 w brzmieniu: „W razie ukończenia postępowania egzekucyjnego w inny sposób niż umorzenie, komornik wydaje postanowienie rozstrzygające o kosztach”.

Zachodziła potrzeba uregulowania sytuacji powstałej w razie zawieszenia postępowania egzekucyjnego skierowanego do wierzytelności z wynagrodzenia za pracę lub innego prawa majątkowego, z którym związane jest prawo dłużnika do świadczeń okresowych. Zawieszenie postępowania egzekucyjnego powoduje wstrzymanie dalszych czynności egzekucyjnych, jednak czynności dokonane do chwili zawieszenia pozostają w mocy, w tym także zajęcie. Jeżeli egzekucja jest skierowana do wskazanych wyżej praw majątkowych, pozbawia to dłużnika środków utrzymania, mimo, że egzekucja mogła być wszczęta bezpodstawnie, a zawieszenie postępowania egzekucyjnego zostało dokonane na wniosek dłużnika, przykładowo w razie złożenia przez dłużnika skargi na czynność komornika lub zażalenia na postanowienie sądu. Dodano przepis art. 821¹ zezwalający sądowi, na wniosek dłużnika, udzielenia w czasie zawieszenia postępowania zezwolenia na pobieranie przez dłużnika na bieżące potrzeby określonych kwot z zajętego wynagrodzenia albo świadczenia okresowego. Wierzyciel może kwestionować, w drodze zażalenia, zarówno potrzebę zezwolenia, jak i wysokość kwoty przeznaczonej na bieżące potrzeby dłużnika.

2. Egzekucja świadczeń pieniężnych

a) egzekucja z ruchomości

Przywrócone w 2005 r. pojęcie egzekucji „z wolnej ręki”, z uwagi na niższe koszty, jest sposobem sprzedaży efektywnym i stąd bardziej pożądanym. W dotychczasowym stanie prawnym do tej sprzedaży dochodzi za zgodą stron postępowania egzekucyjnego, co jest gwarancją ochrony ich praw. Jednak w praktyce dostrzeżono, że często nie dochodzi do takiej sprzedaży z powodu zaniedbania wyrażenia zgody przez wierzycieli, nie zaś z racji ich sprzeciwu wobec takiego sposobu sprzedaży. Zmieniony został zatem przepis art. 864¹ KPC w tym kierunku, że brak sprzeciwu przez żadnego z wierzycieli prowadzących egzekucję, w terminie tygodnia od zawiadomienia go przez komornika o zamiarze przeprowadzenia sprzedaży z wolnej ręki, oznacza domniemanie wyrażenia zgody.

Natomiast nowo wprowadzony przepis art. 867¹ KPC reguluje szczegółowe zagadnienia związane z [...]