Abstrakt

I. Pod pojęciem kosztów procesu rozumie się koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony. W postępowaniu egzekucyjnym dłużnik powinien zwrócić wierzycielowi koszty niezbędne do celowego przeprowadzenia egzekucji. Koszty ściąga się wraz z egzekwowanym roszczeniem¹, przy czym, zgodnie z art. 770 KPC, komornik ustala koszty prowadzonej przez siebie egzekucji². Rozstrzygnięcie to jest zaskarżalne na zasadach ogólnych skargą na czynności komornika (art. 767 KPC)³. Z kolei od wydanego w tym przedmiocie postanowienia sądu rejonowego przysługuje zażalenie do sądu okręgowego. Legitymację do wniesienia środka odwoławczego posiadają nie tylko strony postępowania, lecz także komornik sądowy. Przyznanie tego uprawnienia organowi egzekucyjnemu służy zapewnieniu ochrony jego interesów finansowych. Komornik wykonuje bowiem czynności na własny rachunek, korzystając z odrębnej podmiotowości prawnej. Bez wątpienia ustalenie wysokości kosztów postępowania egzekucyjnego i możliwości obciążenia nimi uczestników ma istotne znaczenie dla podmiotu prowadzącego egzekucję⁴. Zarówno interesy wierzycieli, jaki i dłużników w zaskarżeniu postanowienia z art. 770 KPC, bywają, co do zasady, sprzeczne z interesem komornika⁵.

II. Wątpliwości w praktyce wywołuje kwestia istnienia obowiązku uiszczenia przez komornika opłaty sądowej od zażalenia. W orzecznictwie dominuje pogląd wyrażony w uchwale SN z 11.10.2001 r., III CZP 49/01⁶, że zażalenie komornika na postanowienie sądu, przewidziane w art. 770 KPC, nie podlega opłacie sądowej. Stanowisko to zostało wyrażone jeszcze na gruncie ustawy z 13.6.1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych⁷. Pogląd ten przedstawiony został nie tylko na tle innego stanu prawnego, lecz także odnosił się do odmiennej pozycji ustrojowej komornika, jako podmiotu niewyodrębnionego od Skarbu Państwa. Komornik pozostawał wówczas pracownikiem sądu, nie wykonywał czynności na własny rachunek i nie prowadził działalności gospodarczej. Niezależnie od odmienności uwarunkowań ustrojowych, prezentowany w orzecznictwie pogląd spotkał się z krytyką w piśmiennictwie prawniczym⁸.

W uchwale z 26.10.2011 r., III CZP 62/11⁹, SN wyraził odmienny pogląd. Stwierdzono, że zażalenie komornika na postanowienie sądu przewidziane w art. 770 KPC podlega opłacie sądowej¹⁰. Zapatrywanie to zasługuje na aprobatę, przy czym dla rozstrzygnięcia powyższego zagadnienia istotne znaczenie ma odniesienie się do pozycji procesowej komornika, jak również określenie pojęcia „strony postępowania” egzekucyjnego, zarówno w kontekście przepisów KPC, jak również ustawy z 28.7.2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych¹¹.

III. Wejście w życie ustawy z 29.8.1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji¹² wiązało się ze zmianą treści art. 770 KPC. Komornikowi, jako organowi egzekucyjnemu, przyznano uprawnienie do zaskarżenia postanowienia sądu w przedmiocie ustalenia kosztów egzekucji, wydanego po rozpoznaniu skargi na czynność komornika. Sprecyzowanie pozycji prawnej komornika realizującego to szczególne uprawnienie, stwarza jednak wątpliwości¹³.

Ustawodawca wskazał podmioty biorące udział w postępowaniu egzekucyjnym, posługując się określeniami „wierzyciel”, „dłużnik”, „uczestnik postępowania”, jak również „strony”, przy czym komornik pełni rolę organu egzekucyjnego (art. 758 KPC). Powstanie interesu w konkretnym rozstrzygnięciu danej kwestii nie powinno wiązać się ze zmianą czy przekształceniem jego roli procesowej. Komornik nie jest stroną postępowania egzekucyjnego¹⁴, w związku z czym nie może być także uznany za stronę postępowania w przedmiocie skargi na jego czynność, zaś przyznanie mu legitymacji do zaskarżenia postanowienia sądu w przedmiocie kosztów egzekucji wymagało wprowadzenia wyraźnej regulacji ustawowej¹⁵. Stanowi ono odstępstwo od założenia, że organ egzekucyjny nie powinien kwestionować decyzji sądu podejmowanych w toku postępowania egzekucyjnego. Regulacja ta nie daje podstawy do wnoszenia przez komornika zażalenia na inne postanowienia sądu¹⁶.

IV. W poprzednim stanie prawnym¹⁷ do uiszczenia kosztów sądowych obowiązana była strona, która wnosiła do sądu pismo podlegające opłacie lub powodujące wydatki, chyba że ustawa stanowiła inaczej¹⁸. Wątpliwości wzbudzało zawarte w art. 27 ust. 1 KSCU67 sformułowanie, że stroną w rozumieniu ustawy jest każdy uczestnik postępowania. Nie było jednoznaczne, czy pojęcie to odnosi się wyłącznie do strony w rozumieniu przepisów KPC, tj. podmiotów mających status stron (uczestników) w postępowaniu cywilnym, czy też należy nim objąć także inne osoby niezwiązane bezpośrednio z tokiem sprawy, a biorące udział w postępowaniu ubocznym (wypadkowym).

W KSCU obowiązek uiszczenia opłaty uregulowany został identycznie¹⁹, przy czym w art. 3 ust. 2 pkt 2 wyrażono także zasadę uiszczania opłaty od zażalenia. Zmodyfikowana została natomiast definicja pojęcia strony. Zgodnie z art. 7 ust. 1 KSCU, stroną w rozumieniu ustawy jest każdy uczestnik postępowania sądowego, w tym także świadek, biegły i tłumacz, a kosztami procesu są również koszty innych rodzajów postępowania.

Sąd Najwyższy w uchwale z 26.10.2011 r., III CZP 62/11, podzielił prezentowany w doktrynie pogląd, że pojęcie strony na gruncie KSCU jest szersze niż według przepisów KPC. W literaturze zwraca się uwagę, że zawarta w art. 7 KSCU definicja strony ma charakter autonomiczny²⁰. Stroną jest każdy uczestnik postępowania sądowego, każda osoba, z której udziałem w sprawie wiąże się ponoszenie kosztów sądowych²¹. „Każdy” oznacza osobę, która w jakikolwiek sposób bierze udział w postępowaniu sądowym. Użyte w przepisie sformułowanie „postępowanie” obejmuje zarówno działania zmierzające bezpośrednio do wydania orzeczenia końcowego, jak i czynności podjęte w postępowaniu wpadkowym (incydentalnym)²². A. Daczyński²³ stwierdza wprost, że: „pojęcie strony w rozumieniu art. 7 ust. 1 KSCU jest szersze niż pojęcie strony (uczestnika) w postępowaniu cywilnym, gdyż obejmuje także interwenienta ubocznego, świadków, tłumaczy, biegłych, komornika składającego zażalenie w trybie art. 770 KPC itp.”. A. Górski i L. Walentynowicz²⁴ uznali nawet, że [...]