Abstrakt

Nie ulega wątpliwości, że prowadzenie indywidualnych przedsiębiorstw przez osoby fizyczne pozostaje nieprzerwanie jedną z najpopularniejszych form wykonywania działalności gospodarczej w naszym kraju¹. W niniejszym artykule podjęto zagadnienie, w jaki sposób przedsiębiorca indywidualny może zapewnić sprawne funkcjonowanie założonego i rozwijanego przez siebie za życia przedsiębiorstwa po swojej śmierci. Impulsem i tłem dla dalszych rozważań pozostają dwie, niezwykle doniosłe zmiany w polskim ustawodawstwie², dopuszczające z jednej strony możliwość przekształcenia przedsiębiorcy indywidualnego w spółkę kapitałową prawa handlowego, zaś z drugiej strony, wprowadzające instytucję tzw. zapisu windykacyjnego. W ocenie autorów, jedynie łączne wykorzystanie obydwu wspomnianych instrumentów prawnych, daje obecnie przedsiębiorcom indywidualnym szansę na zachowanie ciągłości prowadzonej działalności gospodarczej również po swojej śmierci. Prezentowane w niniejszym opracowaniu rozważania mają na celu, po pierwsze - uzasadnienie tak postawionej tezy, po drugie zaś – przybliżenie procedury przekształcenia przedsiębiorcy w jednoosobową spółkę z o.o.³ oraz procedury skutecznego dokonania zapisu windykacyjnego, ze wszystkimi tego implikacjami i potencjalnymi trudnościami, jakich mogą spodziewać się w tym zakresie indywi­dualni przedsiębiorcy. W drugiej części rozważań⁴ omówiono wymogi i skutki przekształcenia indywidualnej działalności gospodarczej w jednoosobową spółkę kapitałową, w tym prawa i obowiązki spółki przekształconej, formalne wymogi przekształcenia, konsekwencje przekształcenia w sferze pracowniczej oraz podkreślone zostało, że przy przekształceniu nie występuje konstrukcja „spółki w organizacji”. W dalszej kolejności analizie poddano możliwość uczynienia udziałów w spółce przekształconej przedmiotem zapisu windykacyjnego, z uwzględnieniem sytuacji, gdy przedsiębiorstwo objęte jest ustrojem wspólności majątkowej małżeńskiej.

Przekształcenie indywidualnej działalności gospodarczej w jednoosobową spółkę kapitałową jako pierwszy etap dla zachowania ciągłości działalności gospodarczej osoby fizycznej na wypadek jej śmierci

Mając na uwadze rozważania przedstawione w cz. I, mogłoby się z pozoru wydawać, że nie jest do końca możliwe takie ukształtowanie sytuacji prawnej przedsiębiorcy prowadzącego działalność gospodarczą na podstawie wpisu do w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG), aby w pełni, w szczególności w sensie funkcjonalnym, zachować ciągłość prowadzonego przez siebie przedsiębiorstwa, w tym zachować wszelkie nabyte uprawnienia i przysługujące mu licencje, jak również uniknąć konsekwencji rodzących się na gruncie kwestii pracowniczych, w tym wygaśnięcia dotychczasowych stosunków pracy.

Nie jest jednak tak, że ustawodawstwo polskie całkowicie pozbawiło przedsiębiorców instrumentów, mogących - w sposób może nie tyle uproszczony, ale prawnie i praktycznie skuteczny - unormować sytuację dotyczącą zachowania ciągłości prowadzonego przedsiębiorstwa. W związku z dynamicznym rozwojem przedsiębiorczości i wspieraniem rozwoju podmiotów gospodarczych, ustawodawca w drodze nowelizacji przepisów KSH przewidział rozwiązanie, które do tej pory funkcjonowało wyłącznie na tle już istniejących podmiotów, a to spółek prawa handlowego o charakterze osobowym i kapitałowym⁵. Zmiany, jak to zostało już wskazane w pierwszej części rozważań, dokonane OgrBarAdmU, dość rewolucyjnie wprowadziły możliwość wcielenia pod reżim KSH przedsiębiorcy, jako podmiotu prowadzącego jednoosobową działalność gospodarczą, zarejestrowanego w CEIDG oraz prowadzonego przez niego przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 55¹ KC.

Mając na uwadze zagadnienie dotyczące możliwości kontynuowania działalności gospodarczej zmarłego przedsiębiorcy przez jego spadkobierców, aby jak najpełniej zachować dotychczasową działalność gospodarczą, najbardziej skutecznym rozwiązaniem pozostaje, w naszej ocenie, skorzystanie z nowelizacji przepisów dotyczących przekształcenia. Nowe rozwiązanie legislacyjne, w zakresie wprowadzenia możliwości przekształcenia przedsiębiorcy w spółkę kapitałową, rodzi daleko idące konsekwencje, które, w naszej ocenie, w sposób prawnie skuteczny pozwolą na zachowanie dotychczasowych elementów prowadzonej działalności. Zasadniczym zamierzeniem niniejszej części rozważań pozostaje przedstawienie kroków, które musi przedsięwziąć przedsiębiorca, aby skutecznie dokonać przekształcenia, a także wskazanie, jakie problemy może rodzić dokonywana transformacja i z jakich rozwiązań można skorzystać, aby zminimalizować utrudnienia prawno-techniczne. Tym samym, proces przekształcenia zostanie opisany chronologicznie z punktu widzenia praktyki, przy uwzględnieniu obowiązujących przepisów, z pominięciem jednak układu przepisów KSH.

1) Idea przekształcenia przedsiębiorcy w spółkę z o.o.

Niewątpliwie zaletą omawianej nowelizacji w zakresie KSH, jest to, że spółka przekształcona staje się kontynuatorem⁶ działalności gospodarczej przekształcanego przedsiębiorcy, co oznacza, że spółka powstała z przekształcenia wstępuje z mocy przepisów w prawa i obowiązki przedsiębiorcy. Tym samym, nie ma konieczności uzyskiwania zgody kontrahentów na utrzymanie przez nowo powstałą spółkę „statusu strony” w dotychczasowych umowach z kontrahentami, czy pozyskanie ich aprobaty na dalszą realizację zobowiązań. Dzięki przekształceniu w trybie art. 584¹ i n. KSH, można zatem uniknąć najpoważniejszych przeszkód, jakie wiązały się z wnoszeniem przedsiębiorstwa aportem.

Jednak zasadniczą wadą omawianego rozwiązania jest możliwość przekształcenia przedsiębiorcy wyłącznie w spółkę kapitałową, a to spółkę z o.o. lub spółkę akcyjną. Wiąże się to zasadniczo ze zmianą wysokości i sposobem opodatkowania zysków, z których do tej pory korzystał przedsiębiorca. Jedynie na marginesie warto wskazać, że aby ponownie korzystać z opodatkowania osiąganych zysków na poziomie nie wyższym niż 19%, konieczne byłoby ponowne przekształcenie spółki, tym razem ze spółki kapitałowej w spółkę osobową - komandytową.

Oczywiście transformacja przedsiębiorcy na podstawie art. 584¹ i n. KSH nie jest [...]