Wykonywanie uprawnień korporacyjnych przez podmioty uprawnione z akcji spółek publicznych zapisanych na rachunkach zbiorczych

Abstrakt

Z dniem 1.1.2012 r. weszła w życie nowelizacja¹ ustawy z 29.7.2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi², wprowadzająca do polskiego prawa długo oczekiwaną instytucję rachunków zbiorczych (omnibus accounts), która zmieniła strukturę ewidencji papierów wartościowych na polskim rynku kapitałowym. W artykule zaprezentowano rozwiązania prawne przyjęte przez polskiego ustawodawcę, koncentrując się na prywatnoprawnych aspektach funkcjonowania rachunków zbiorczych w strukturach polskiego rynku kapitałowego. Wskazano również na praktyczne konsekwencje nowelizacji dla uczestników obrotu, w tym akcjonariuszy spółek publicznych oraz poruszono wątpliwości, które mogą się pojawić przy stosowaniu nowych przepisów w praktyce.

Wprowadzenie

ZmObrInstrFinU i wprowadzenie rachunków zbiorczych jest zwieńczeniem długich dyskusji uczestników rynku kapitałowego, w szczególności Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych S.A.³, Komisji Nadzoru Finansowego⁴ oraz banków depozytariuszy i firm inwestycyjnych będących uczestnikami KDPW. Wprowadzenie rachunków zbiorczych do struktury ewidencyjnej papierów wartościowych w Polsce jest również wyjściem naprzeciw potrzebom inwestorów zagranicznych oraz wpisuje się w trend internacjonalizacji zarówno obrotu na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie S.A.⁵, jak i rejestracji papierów wartościowych w KDPW. W artykule zaprezentowano główne założenia nowelizacji, która wprowadziła rachunki zbiorcze do polskiego systemu prawnego w kontekście obecnej struktury ewidencji papierów wartościowych. Ponadto, dokonano analizy podstawowych cech i szczególnej konstrukcji instytucji rachunków zbiorczych, w kontekście ich podobieństwa do anglosaskich rozwiązań prawnych. Autorzy koncentrują się przede wszystkim na zagadnieniach związanych z wykonywaniem praw z papierów wartościowych zapisanych na rachunkach zbiorczych, dokonując analizy przepisów ObrInstrFinU oraz KSH, przy szczególnym uwzględnieniu wykonywania prawa udziału w walnym zgromadzeniu i prawa głosu, prawa poboru oraz prawa do dywidendy. W ramach podsumowania omówiono skutki wejścia w życie nowych przepisów, w tym również praktyczne konsekwencje nowelizacji z perspektywy uczestników obrotu.

Zagadnienia wstępne – założenia ZmObrInstrFinU

Czy nowelizacja, mająca na celu wprowadzenie do polskiego prawa rynku kapitałowego rachunków zbiorczych, jest rewolucją, jakby się mogło wydawać, czy też ewolucją? Wprowadzenie do dotychczasowej dwustopniowej struktury ewidencyjnej papierów wartościowych kont zbiorczych, wywodzących się z tradycji anglosaskiej, opartych na instytucji powiernictwa może sprawiać wrażenie rewolucyjnego pomysłu, szczególnie z perspektywy prawa spółek i reżimu wykonywania praw z akcji. Jak jednak zostanie to omówione poniżej, ocena zakresu i skutków nowelizacji będzie zależeć od tego, z czyjej perspektywy się je ocenia, ponieważ nowe przepisy tylko w niewielkim stopniu będą znajdowały zastosowanie do polskich inwestorów. Z drugiej strony, praktyczne skutki ZmObrInstrFinU, przy coraz bardziej internacjonalizującym się polskim rynku kapitałowym⁶, dotykają na pewno emitentów i inwestorów. Celem autorów niniejszego artykułu było przedstawienie praktycznych skutków nowelizacji w kontekście wykonywania uprawnień korporacyjnych.

1) Struktura ewidencji papierów wartościowych przed nowelizacją

Dotychczas system depozytowo-rozliczeniowy w Polsce charakteryzował się dwupoziomową strukturą ewidencji papierów wartościowych. Pierwszy poziom stanowiły konta depozytowe prowadzone dla celów ewidencyjnych, rozliczeniowych i rozrachunkowych w ramach KDPW dla uczestników KDPW, m.in. firm inwestycyjnych⁷, banków powierniczych⁸ i innych podmiotów uprawnionych do prowadzenia rachunków papierów wartościowych. Drugi poziom to rachunki papierów wartościowych prowadzone przez podmioty do tego uprawnione – uczestników systemu depozytowo-rozliczeniowego (w ograniczonym zakresie także przez KDPW), na którym to poziomie można ustalić posiadaczy papierów wartościowych.

a) Konta depozytowe

Konto depozytowe jest kontem księgowym stanowiącym część składową depozytu papierów wartościowych, które zwykle nie identyfikuje uprawnionego z papierów wartościowych. Z prywatnoprawnego punktu widzenia, nie jest to najważniejsza instytucja, ponieważ, poza nielicznymi wyjątkami⁹, z zapisem na koncie depozytowym nie wiążą się dla posiadacza papierów wartościowych żadne bezpośrednie skutki prawne¹⁰. Zasady prowadzenia takich kont określone są w regulaminie i szczegółowych zasadach działania KDPW oraz w umowie zawartej z danym uczestnikiem. Konta depozytowe służą ewidencjonowaniu instrumentów finansowych w systemie informatycznym prowadzonym dla uczestników KDPW. System depozytowy pozwala na dokonywanie transferu papierów wartościowych w formie elektronicznej, zapewnia bezpieczeństwo rozliczeń, uniemożliwia dokonanie kradzieży, fałszerstwa lub defraudacji papierów. W art. 57 ust. 2 ObrInstrFinU wyrażona jest zasada [...]