Abstrakt

Umowny zarząd powierniczy stanowi wygodny instrument realizacji interesów gospodarczych powierzającego, gdyż pozwala na efektywne zarządzanie powierzonym mieniem. W niniejszym artykule przedstawiono cechy charakterystyczne tego stosunku prawnego oraz konsekwencje jego praktycznego zastosowania. Szczególną uwagę autorzy zwrócili na kwestię zabezpieczenia interesu powierzającego, wskazując na przykładowe środki prawne służące temu celowi.

Uwagi ogólne o umownym zarządzie powierniczym

Umowa o zarząd powierniczy tworzy więź obligacyjną pomiędzy właścicielem (powierzającym) a innym podmiotem (powiernikiem), na podstawie której powierzający przenosi czasowo i z zastrzeżeniem zwrotu na warunkach określonych w tej umowie określone prawo lub majątek na powiernika i zobowiązuje go do wykonywania zarządu tym prawem lub majątkiem w określony sposób¹.

Forma umowy o zarząd powierniczy jest determinowana przepisami zastrzegającymi określoną formę dla czynności rozporządzającej prawem lub majątkiem².

Zarząd powierniczy polega na wykonywaniu czynności prawnych oraz czynności faktycznych przez powiernika, który wobec osób trzecich występuje jako właściciel rzeczy lub praw powierzonych i w tym zakresie dokonuje czynności we własnym imieniu. Jednak powiernik jest również związany więzią obligacyjną z powierzającym wynikającą z zawartej umowy o zarząd powierniczy, która zazwyczaj ogranicza powiernika co do sposobu wykonywania zarządu powierzonymi prawami lub majątkiem³ oraz zobowiązuje go do powrotnego przeniesienia powierzonych rzeczy lub praw na warunkach określonych w umowie o zarząd powierniczy.

Ze względu na fakt, że zakresem czynności zarządczych objęte jest tak dokonywanie czynności prawnych, jak i czynności faktycznych⁴, umowa o zarząd powierniczy jest umową nienazwaną⁵, do oceny której stosuje się przepisy o zleceniu.

Ocena czynności faktycznych dokonywanych przez powiernika na podstawie umowy o zarząd powierniczy powinna być oparta na przepisach regulujących umowę zlecenia stosowanych jedynie odpowiednio (art. 750 KC). Natomiast w zakresie, w jakim umowa ta reguluje dokonywanie czynności prawnych przez powiernika w ramach zarządu, ocena tej kategorii czynności powinna być dokonywana w oparciu o przepisy o zleceniu stosowane wprost⁶. Innymi słowy, do umownego dokonywania czynności faktycznych znajduje zastosowanie art. 750 KC przewidujący, że do umów o świadczenie usług, które nie są uregulowane innymi przepisami, stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu. Przepis ten nie ma zastosowania do tych postanowień umowy o zarząd powierniczy, które regulują kwestie związane z dokonywaniem czynności prawnych na podstawie tej umowy. Świadczenie usług w ramach umowy o zarząd powierniczy, polegające na dokonywaniu czynności prawnych przez powiernika, stanowi zlecenie, dlatego też w tym zakresie usługi te podlegają ocenie na gruncie przepisów KC o zleceniu (art. 734–751 KC), do których mają one zastosowanie wprost. Zastosowanie przepisów o zleceniu wprost do tych kategorii czynności w ramach zarządu powierniczego, które polegają na dokonywaniu czynności prawnych przez powiernika implikuje stwierdzenie, że powiernik dokonując czynności prawnych na podstawie umowy o zarząd powierniczy działa jak zastępca pośredni⁷.

Konstrukcje umowne zbliżone do umownego zarządu powierniczego

Jak wyżej wspomniano, w niektórych sytuacjach można uznać powiernika za zastępcę pośredniego⁸, jednak na gruncie prawa polskiego zastępstwo pośrednie jest instytucją odrębną od powiernictwa⁹, która polega na tym, że zastępca pośredni na podstawie umowy z osobą zastępowaną nabywa we własnym imieniu określone prawo lub majątek, ale na rachunek osoby zastępowanej. Na mocy przedmiotowej umowy zastępca pośredni jest zobowiązany przenieść własność ww. prawa lub majątku na osobę zastępowaną, która powinna zwolnić go ze zobowiązań zaciągniętych przy nabyciu tego prawa lub majątku¹⁰.

Umową, która łączy w sobie konstrukcję zastępstwa pośredniego oraz zarządu powierniczego, jest zlecenie o cechach powierniczych (zlecenie powiernicze).

Zlecenie powiernicze tworzy więź obligacyjną, na mocy której zleceniobiorca nabywa we własnym imieniu określone prawo lub majątek od osoby trzeciej oraz we własnym imieniu wykonuje czasowo zarząd tym prawem lub majątkiem w sposób określony umową zlecenia powierniczego oraz z zastrzeżeniem przeniesienia tego prawa lub majątku na zleceniodawcę na warunkach określonych w umowie. Zleceniobiorca nabywa prawo lub majątek oraz sprawuje zarząd nad nim na rachunek zleceniodawcy i w tym zakresie zleceniobiorca działa również w sferze interesów gospodarczych zleceniodawcy.

Podstawową różnicą identyfikującą umowę o zarząd powierniczy wobec zlecenia powierniczego jest to, że w tym pierwszym przypadku powierzający przenosi na powiernika określone prawo majątkowe, które w chwili zawierania umowy o zarząd powierniczy przysługuje już powierzającemu. Zatem w odniesieniu do umowy o zarząd powierniczy, powierzający jest [...]