Abstrakt

Ustawą z 16.9.2011 r.¹ została dokonana największa w ostatnich latach nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego. Jednym z zasadniczych celów nowelizacji było zlikwidowanie odrębności postępowania gospodarczego. Niemniej ZmKPCU11 nie znosi odrębności sądownictwa gospodarczego w sensie ustrojowym, którego zadaniem jest rozpoznawanie spraw gospodarczych. W powyższym kontekście pojawia się pytanie, jak aktualnie ma być rozumiane pojęcie sprawy gospodarczej, wyznaczające zakres kognicji sądu gospodarczego.

Wstęp

Postępowanie odrębne w sprawach gospodarczych do Kodeksu postępowania cywilnego zostało wprowadzone wraz z transformacją ustrojową w końcu lat 80. Dział IVa KPC, dotyczący tej właśnie problematyki, dodany został na mocy ustawy z 24.5.1989 r. o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych². Wcześniej postępowanie to nie było wyodrębnione, zaś sprawy, które wówczas miały charakter gospodarczy rozpoznawane były w szczególności przez państwowe komisje arbitrażowe. Stopniowe jednak uwalnianie obrotu gospodarczego spowodowało, że sprawy pomiędzy przedsiębiorcami jako podmiotami niezależnymi od państwa powróciły do sądów powszechnych. Ustawodawca uznał te okoliczności za przyczynę sformułowania na gruncie przepisów KPC kolejnego odrębnego postępowania – postępowania w sprawach gospodarczych. Trzeba jednocześnie zaznaczyć, że stosunkowo szybko okazało się, iż postępowanie gospodarcze w wersji z 1989 r. nie chroni interesów przedsiębiorców w sposób należyty. Skłoniło to ustawodawcę do zasadniczej nowelizacji postępowania odrębnego w sprawach gospodarczych. Nowelizacja ta została dokonana wielopłaszczyz­nowo w ustawie z 16.11.2006 r.³ Niemniej przez ostatnie lata toczyła się dyskusja dotycząca likwidacji odrębnego postępowania w sprawach gospodarczych, co znalazło wyraz w ZmKPCU11. Likwidacji odrębnego postępowania gospodarczego nie towarzyszy jednak likwidacja sądów gospodarczych, których dotychczasowa struktura została utrzymana. W dalszym ciągu zachodzi konieczność i potrzeba istnienia sądownictwa gospodarczego jako wyspecjalizowanego⁴. Aczkolwiek prawdą jest, że zlikwidowanie postępowania odrębnego gospodarczego i rozpoznawanie spraw gospodarczych w rozumieniu dawnego art. 479¹ § 1 i 2 KPC w postępowaniu zwyczajnym zmieniło rzeczywistość sądów gospodarczych, tym niemniej wydziały te nie stały się zbędne, a kompetencje ich są ściśle określone obowiązującymi przepisami prawa.

Właściwość funkcjonalna sądu gospodarczego

ZmKPCU11 usunęła z KPC definicję sprawy gospodarczej, niemniej pojęcie to nie zniknęło z języka prawnego i pozostaje w dalszym ciągu wyznacznikiem kompetencji sądu gospodarczego. Zasadnicze znaczenie ma w tym kontekście art. 2 PostGospU. O ile przed 16.9.2011 r. była to jedna z dwóch funkcjonujących w prawie definicji sprawy gospodarczej, o tyle aktualnie jest to definicja jedyna, a jej zasadniczym celem jest wyznaczenie kompetencji sądu gospodarczego. Niemniej z dniem 3.5.2012 r. uległa zmianie również powyższa definicja. Zgodnie z aktualnym brzmieniem art. 2 ust. 1 PostGospU, sprawami gospodarczymi są sprawy ze stosunków cywilnych między przedsiębiorcami w zakresie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej. Przy czym, w myśl art. 2 ust. 2 PostGospU, sprawami gospodarczymi są ponadto sprawy:

1) określone w ust. 1, choćby którakolwiek ze stron zaprzestała prowadzenia działalności gospodarczej,

2) ze stosunku spółki oraz dotyczące roszczeń, o których mowa w art. 291–300 i 479–490 KSH,

3) przeciwko przedsiębiorcom o zaniechanie naruszania środowiska i przywrócenie do stanu poprzedniego lub o naprawienie szkody z tym związanej oraz o zakazanie albo ograniczenie działalności zagrażającej środowisku,

4) między organami przedsiębiorstwa państwowego,

5) między przedsiębiorstwem państwowym lub jego organami a jego organem założycielskim lub organem sprawującym nadzór,

6) z zakresu prawa upadłościowego i naprawczego,

7) o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu, którym jest orzeczenie sądu gospodarczego prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu albo ugoda zawarta przed tym sądem, jak również innemu tytułowi egzekucyjnemu, obejmującemu roszczenia, które, gdyby były rozpoznawane przez sąd, należałyby do właściwości sądów gospodarczych,

8) o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego opartego na prawomocnym lub podlegającym natychmiastowemu wykonaniu orzeczeniu sądu gospodarczego albo ugodzie zawartej przed tym sądem, jak również innego tytułu wykonawczego obejmującego roszczenie, które, gdyby było rozpoznawane przez sąd, należałoby do właściwości sądów gospodarczych,

9) o ustalenie, że orzeczenie sądu lub rozstrzygnięcie innego organu państwa obcego wydane w sprawie gospodarczej podlega albo nie podlega uznaniu,

10) inne, przekazane przez odrębne przepisy.

Już z ogólnej lektury art. 2 PostGospU należy wyprowadzić wniosek, że utrzymuje ona podział na sprawy gospodarcze sensu stricte (ust. 1) oraz sensu largo (ust. 2). O ile sprawami gospodarczymi sensu stricte są sprawy, które niejako z natury rzeczy taki charakter mają, o tyle sprawy sensu stricte mogą być uznane za gospodarcze jedynie dlatego, że na mocy art. 2 ust. 2 PostGospU zostały przekazane do właściwości sądu gospodarczego, niemniej charakteru tego nie uzasadnia ich natura. Jednocześnie sprawy gospodarcze w rozumieniu art. 2, podobnie jak przed nowelizacją, mogą być rozpoznawane w różnych trybach – tak w procesie (zarówno w postępowaniu zwyczajnym, jak i postępowaniach odrębnych, ale już nie gospodarczym), jak i w postępowaniu nieprocesowym, a także w ograniczonym zakresie mogą mieć związek z prowadzoną egzekucją. W kontekście powyższej okoliczności pojawia się pytanie o zakres zastosowania dotychczasowych stanowisk doktryny i orzecznictwa do interpretacji [...]