Abstrakt

W niniejszym artykule przedstawiono kluczowe podobieństwa i różnice pomiędzy regulacjami odnoszącymi się do wpływu ogłoszenia upadłości na toczące się postępowania sądowe dotyczące masy upadłości, które obowiązują od 3.5.2012 r. w związku z wejściem w życie w tym dniu ustawy z 16.9.2011 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw¹, w porównaniu z rozwiązaniami ustawowymi obowiązującymi przed tym dniem². Wyjaśnione zostały zasadnicze kwestie wiążące się z uregulowaniem problematyki wpływu ogłoszenia upadłości na toczące się postępowania sądowe dotyczące masy upadłości w zakresie obowiązującym po 3.5.2012 r. W części drugiej omówiono regulacje prawne odnoszące się do wstąpienia syndyka do postępowania dotyczącego masy upadłości wszczętego przez dłużnika lub przeciw­ko niemu przed ogłoszeniem upadłości obejmującej likwidację majątku dłużnika. W pierwszej kolejności przedstawione zostały przesłanki zawieszenia postępowania na podstawie art. 174 § 1 pkt 4 KPC, w tym elementy podmiotowe, przedmiotowe i czasowe wynikające z tej normy kolizyjnej. Następnie omówione zostały przesłanki podjęcia na podstawie art. 180 § 1 pkt 5 KPC postępowania zawieszonego na podstawie art. 174 § 1 pkt 4 KPC, z uwzględnieniem różnic co do regulacji prawnych odnoszących się do wstąpienia syndyka do udziału w takim postępowaniu w zależności od rodzaju postępowania dotyczącego masy upadłości.

Wprowadzenie

Wyjaśnienie zagadnień wiążących się z regulacjami prawnymi odnoszącymi się do wstąpienia syndyka do postępowania dotyczącego masy upadłości wszczętego przez dłużnika lub przeciwko niemu przed ogłoszeniem upadłości obejmującej likwidację majątku dłużnika, wymaga rozważanie następujących kwestii wyrażonych w formie pytań:

• jakie są przesłanki zawieszenia postępowania na podstawie art. 174 § 1 pkt 4 KPC,
• jakie są przesłanki podjęcia zawieszonego postępowania na podstawie art. 180 § 1 pkt 5 KPC?

Przesłanki zawieszenia postępowania na podstawie art. 174 § 1 pkt 4 KPC

W zamiarze przedstawienia przesłanek zawieszenia postępowania na podstawie art. 174 § 1 pkt 4 KPC, trzeba wyjaśnić hipotezę i dyspozycję tej normy kolizyjnej w kontekście wszystkich jej elementów obejmujących podmiotowy, przedmiotowy oraz czasowy zasięg jej oddziaływania.

1) Elementy podmiotowe normy kolizyjnej z art. 174 § 1 pkt 4 KPC

W zakresie zagadnień odnoszących się do elementów podmiotowych normy prawnej z art. 174 § 1 pkt 4 KPC należy wyjaśnić, że przepis znajdzie zastosowanie w razie ogłoszenia upadłości obejmującej likwidację majątku strony. Oznacza to, że norma dotyczy podmiotu postępowania cywilnego występującego zarówno po stronie powoda, jak i po stronie pozwanego.

Artykuł 174 § 1 pkt 4 KPC znajduje zastosowanie także w przypadku, gdy dłużnik, którego upadłość likwidacyjną ogłoszono, jest współuczestnikiem procesowym. Jednak w zależności od rodzaju współuczestnictwa procesowego, sąd zawiesza postępowanie wobec wszystkich współuczestników procesowych albo w stosunku do upadłego. Z pierwszą sytuacją będziemy mieć do czynienia, gdy doszło do ogłoszenia upadłości likwidacyjnej dłużnika, który jest współuczestnikiem jednolitym lub koniecznym³. Natomiast drugi przypadek nastąpi, gdy taki dłużnik jest współuczestnikiem materialnym zwykłym lub formalnym⁴. Stąd w przypadku współuczestnictwa w procesie osobowej spółki handlowej i jej wspólników, które nie jest współuczestnictwem koniecznym, ogłoszenie upadłości nie powoduje zawieszenia postępowania w stosunku do jej wspólników⁵.

Ogłoszenie upadłości likwidacyjnej nie wpływa na bieg procesów, w których upadły jest zastępcą bezpośrednim strony (przedstawicielem ustawowym) bądź jest zastępcą pośrednim strony (syndykiem, kuratorem spadku, wykonawcą testamentu, zarządcą nieruchomości albo zarządcą przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego w egzekucji). Wniosek ten znajduje silne wsparcie w doktrynie niemiec­kiej, w której wychodzi się z założenia, że w takich przypadkach dłużnik nie jest właścicielem masy majątkowej, której postępowanie dotyczy, lecz jest jej zarządcą, dlatego postawienie dłużnika w stan niewypłacalności nie wpływa na procesy dotyczące cudzego mienia znajdującego się w jego zarządzie⁶. Zakresem art. 174 § 1 pkt 4 KPC nie jest również objęte ogłoszenie upadłości osoby trzeciej wobec strony, np. jej małżonka⁷.

2) Elementy przedmiotowe normy kolizyjnej z art. 174 § 1 pkt 4 KPC

W rozumieniu art. 174 § 1 pkt 4 KPC, postępowanie dotyczące masy upadłości⁸ jest to postępowanie sądowe wszczęte przed ogłoszeniem upadłości, w którym pozycję strony powodowej albo pozwanej zajmuje upadły. Przedmiotem takiego postępowania jest roszczenie procesowe o świadczenie, ukształtowanie lub ustalenie odnoszące się do praw i obowiązków tworzących mienie wchodzące w skład masy upadłości. Natomiast wynik rozstrzygnięcia postępowania o tych prawach lub obowiązkach może wpłynąć na stan masy upadłości i możliwość zaspokojenia się z niej wierzycieli, lub na prawa i obowiązki wynikające z zarządu wspomnianym mieniem, z tym że wynik rozstrzygnięcia o tych prawach i obowiązkach nie musi rzutować na stan masy upadłości i możliwość zaspokojenia się z niej wierzycieli, lecz zaspokojenie roszczenia może nastąpić tylko w ramach zarządu sprawowanego przez syndyka.

Tak rozumiane postępowanie dotyczące masy upadłości jest skutkiem [...]