Abstrakt

W niniejszym artykule poruszono problematykę zobowiązania do naprawienia szkody nałożonego na skazanego w trybie art. 72 § 2 KK przy naruszeniu przepisu art. 415 § 5 KPK, albowiem w okolicznościach, w których sąd cywilny prawomocnie orzekł już o wynikających z popełnienia przestępstwa roszczeniach. Omówiono wynikające z tej przyczyny ryzyko dwukrotnego wyegzekwowania od dłużnika tego samego świadczenia na podstawie konkurencyjnych względem siebie tytułów wykonawczych. Wskazano także czynnik mogący ryzyko to wyeliminować, tj. powództwo z art. 840 § 1 pkt 2 KPC wytaczane w warunkach wskazanych i opisanych w treści art. 843 § 3 KPC.

Zobowiązanie do naprawienia szkody – uwarunkowania prawne

Zgodnie z art. 72 § 2 KK, sąd może zobowiązać skazanego do naprawienia szkody w całości lub w części, chyba że orzekł środek karny wymieniony w art. 39 pkt 5 KK, albo do uiszczenia świadczenia wymienionego w art. 39 pkt 7 KK. Jak wynika z treści art. 415 § 5 KPK, w razie skazania oskarżonego lub warunkowego umorzenia postępowania w wypadkach wskazanych w ustawie sąd orzeka nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Nawiązki na rzecz pokrzywdzonego, obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę nie orzeka się, jeżeli roszczenie wynikające z popełnienia przestępstwa jest przedmiotem innego postępowania albo o roszczeniu tym prawomocnie orzeczono. Oczywiście obowiązek naprawienia szkody z art. 39 pkt 5 KK odróżnić należy od zobowiązania do naprawienia szkody w trybie art. 72 § 2 KK, przy czym przyjmuje się, że zakaz wynikający z treści art. 415 § 5 KPK, o którym wyżej, odnosi się do każdego określonego w ustawie przypadku orzekania karnoprawnego obowiązku naprawienia szkody, a więc również tego określonego w art. 72 § 2 KK¹.

Stan faktyczny, do którego chciałbym nawiązać, sprowadza się do tego, że sąd karny, wbrew zakazowi z art. 415 § 5 KPK, włożył na skazanego zobowiązanie do naprawienia szkody. Uczynił to w okolicznościach, gdy w dacie orzekania istniał już prawomocny wyrok wydany przez sąd cywilny. Wyrok, o którym tu mowa, zasądzał od pozwanego na rzecz powoda świadczenie pieniężne w kwocie 500 000 zł wraz z odsetkami ustawowymi oraz kosztami procesu. Roszczenie główne ujęte w przedmiotowym wyroku, w stanie faktycznym, do którego się odnoszę, utożsamiać należy z roszczeniem wynikającym z popełnienia przestępstwa, albowiem stosunek prawny, który powstał pomiędzy wierzycielem a dłużnikiem, ukształtował się wobec popełnienia przez dłużnika przestępstwa, wyrządzającego wierzycielowi szkodę w wysokości 500 000 zł. Zwrócić należy uwagę, że właśnie do roszczenia wynikającego z popełnienia przestępstwa nawiązuje brzmienie przepisu art. 415 § 5 KPK. Do obrazy ostatnio wskazanego przepisu w procesie karnym doszło wskutek akceptacji przez sąd zgodnych stanowisk stron postępowania, tj. oskarżonego i oskarżyciela posiłkowego, a także prokuratora. Wydany w ten sposób wyrok skazujący m.in. zobowiązywał skazanego do naprawienia szkody w kwocie 150 000 zł w terminie 2 lat od dnia uprawomocnienia się wyroku. Co istotne, a co było prawdopodobną przyczyną niezaskarżenia zapadłego wyroku, skazany był przekonany, że uzgadniając z pokrzywdzonym (oskarżycielem posiłkowym) w ramach procesu karnego niższą aniżeli ustalono to w ramach procesu cywilnego szkodę, bo na kwotę 150 000 zł, dokonał w ten sposób nowacji istniejącego dotychczas zobowiązania, wynikającego ze stosunku prawnego, o którym już wyżej.

Zgodnie z art. 506 § 1 KC, jeżeli w celu umorzenia zobowiązania dłużnik zobowiązuje się za zgodą wierzyciela spełnić inne świadczenie albo nawet to samo świadczenie, lecz z innej podstawy prawnej, zobowiązanie dotychczasowe wygasa (odnowienie). Przyjmuje się, że do odnowienia zobowiązania dochodzi poprzez zawarcie umowy pomiędzy wierzycielem a dłużnikiem. Skutkiem takiej umowy jest to, że dotychczasowe zobowiązanie wygasa, powstaje zaś nowy stosunek zobowiązaniowy². Nie przesądzając tego, czy przeświadczenie dłużnika co do tego, że porozumienie wypracowane na gruncie procesu karnego stanowiło odnowienie, było uzasadnione czy też nie, poprzestać należy na tym, że wyrok karny wobec jego niezaskarżenia uprawomocnił się. W konsekwencji sąd odwoławczy nie miał okazji ku temu, aby rozstrzygnięcie w zakresie zobowiązania z art. 72 § 2 KK uchylić³. Oczywiście można by jeszcze rozważyć możliwość wzruszenia przedmiotowego rozstrzygnięcia w drodze przewidzianych w KPK nadzwyczajnych środków zaskarżenia. Zastosowanie mógłby znaleźć przepis art. 523 § 1 KPK w części traktującej o innym rażącym naruszeniu prawa. Wywiedzenie kasacji z uwagi na brak wyroku sądu odwoławczego musiałoby się odbywać w nadzwyczajnym trybie, o którym mowa w art. 521 § 1 KPK.

W stanie faktycznym, do którego się odwołuję, dyskusyjna byłaby przede wszystkim kwestia [...]