Abstrakt
Niniejszy artykuł podejmuje problem mocy dowodowej aktu stanu cywilnego, w tym także zagranicznego. Autor porusza zagadnienie mocy dowodowej aktu stanu cywilnego, w tym domniemań prawnych z nim związanych i możliwości ich obalenia, z uwzględnieniem mocy dowodowej zagranicznych aktów stanu cywilnego. Omówione zostały także kwestie dotyczące sprostowania czy unieważnienia aktu stanu cywilnego.
Wprowadzenie
Jednym ze środków dowodowych jest dowód z dokumentu1. Szczególnym dowodem z dokumentu jest dowód z aktu stanu cywilnego. Akty stanu cywilnego służą do stwierdzenia stanu cywilnego osób fizycznych2. Wyróżnia się akty urodzenia, małżeństwa oraz zgonu, które zawarte są w księgach stanu cywilnego3. Możemy wyróżnić cztery rodzaje spraw cywilnych, w których jednym z dowodów jest akt stanu cywilnego. Po pierwsze, tzw. sprawy o prawa stanu, w których dochodzi do obalenia domniemania z art. 4 PrASC. Po drugie, sprawy dotyczące aktów stanu cywilnego, które są uregulowane w PrASC, a mianowicie sprawy o unieważnienie, sprostowanie, ustalenie treści, odtworzenie i uzupełnienie aktu stanu cywilnego. Po trzecie, sprawy cywilne, w których akt stanu cywilnego służy do ustalenia stanu cywilnego danej osoby, czyli ustalenia kwestii, która jest niezbędna do merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy, np. spadkowej, małżeńskiej lub też rozstrzygnięcia kwestii wpadkowej. Po czwarte, sprawy o ochronę stanu cywilnego, czyli o ochronę jednego z dóbr osobistych.
Moc dowodowa aktu stanu cywilnego
Akty stanu cywilnego mają moc dokumentów urzędowych. Zgodnie z art. 244 KPC: „§ 1. Dokumenty urzędowe, sporządzone w przepisanej formie przez powołane do tego organy władzy publicznej i inne organy państwowe w zakresie ich działania, stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone. § 2. Przepis § 1 stosuje się odpowiednio do dokumentów urzędowych sporządzonych przez organizacje zawodowe, samorządowe, spółdzielcze i inne organizacje społeczne w zakresie zleconych im przez ustawę spraw z dziedziny administracji publicznej”. Księgi stanu cywilnego prowadzone są w urzędach stanu cywilnego4, a czynności z zakresu rejestracji stanu cywilnego dokonuje kierownik urzędu stanu cywilnego lub jego zastępca (zastępcy), którym jest wójt, burmistrz lub prezydent5.
Dokumenty urzędowe korzystają z dwóch rodzajów domniemań, tj. domniemania autentyczności dokumentu, czyli pochodzenia od wystawcy, oraz domniemania prawdziwości danych zawartych w dokumencie6. Naturalnie obydwa domniemania mogą zostać obalone. Obalenia drugiego domniemania dotyczy art. 4 PrASC.
Zgodnie z art. 4 PrASC, „Akty stanu cywilnego stanowią wyłączny dowód zdarzeń w nich stwierdzonych; ich niezgodność z prawdą może być udowodniona jedynie w postępowaniu sądowym”. Artykuł 4 PrASC jest odpowiednikiem dawnego art. 25 dekretu z 8.6.1955 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego7.
Istnieje bogate orzecznictwo SN dotyczące aktów stanu cywilnego jako dokumentów dowodowych, a tym samym ich mocy dowodowej. W postanowieniu z 11.12.2002 r.8, SN podkreślił, że: „art. 4 PrASC stanowi wyjątek od ogólnej zasady swobodnej oceny dowodów9 i wyjątek ten, ze względu na swoją oczywistą rację prawną, musi być przez sąd bezwzględnie respektowany w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku”. Zgodnie z tezą postanowienia SN z 24.5.1999 r.10: „Akty stanu cywilnego są dokumentami urzędowymi w rozumieniu art. 244 § 1 KPC, jednakże ich moc dowodowa opiera się nie tylko na domniemaniu wynikającym z art. 244 KPC, ale przede wszystkim na art. 4 PrASC, stosownie do którego stanowią one wyłączny dowód zdarzeń w nim stwierdzonych. Mają one zatem szczególną moc dowodową i stan cywilny osoby (w tym jej pochodzenie) można udowodnić przed sądem jedynie za pomocą aktu stanu cywilnego”. Powyższa teza wymaga, jak się wydaje, „uzupełnienia”, albowiem art. 4 PrASC nie zawiera żadnego domniemania dowodowego, tak jak ma to miejsce w art. 244 § 1 KPC. Przepis art. 4 PrASC wprowadza regułę dowodową, która nie może zostać zmieniona czy też wyłączona w toku postępowania sądowego. Oznacza to, że sąd nie może stwierdzić stanu cywilnego danej osoby na podstawie innego dowodu niż dowód z akt stanu cywilnego. W toku postępowania o prawa stanu cywilnego obalane jest domniemanie prawdziwości zawartych w nim danych, czyli domniemanie z art. 244 § 1 KPC, a nie domniemanie z art. 4 PrASC.
W postanowieniu z 11.12.2002 r.11 SN wskazał, że: „Wyraz »wyłączny« użyty w art. 4 wskazuje na to, że tylko na podstawie aktu stanu cywilnego dopuszczalne jest udowodnienie faktu urodzenia, małżeństwa lub zgonu. Odnosi się to także do podstawowych danych zawartych w tych aktach dotyczących daty i miejsca zdarzenia, danych dotyczących dziecka (płeć, imię, nazwisko, pochodzenie od określonych rodziców), danych dotyczących osób wstępujących w związek małżeński oraz danych dotyczących osób zmarłych. Oznacza to, że treść aktu urodzenia rozstrzyga o nazwisku dziecka i pochodzeniu od określonych rodziców”. A zatem np. datę urodzenia należy zaliczyć do danych podstawowych, które mogą być wyłącznie udowodnione za pomocą aktów stanu cywilnego12.
Sąd Najwyższy przyjął pogląd, zgodnie z którym [...]