Abstrakt

W dniach 1–2.3.2012 r. odbyła się w Collegium Polonicum w Słubicach, wspólnej placówce naukowo-dydaktycznej Europejskiego Uniwersytetu Viadrina we Frankfurcie nad Odrą i Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, międzynarodowa konferencja naukowa poświęcona tematyce praw podstawowych. Konferencja zorganizowana została przez Katedrę Polskiego Prawa Publicznego Uniwersytetu Viadrina (prof. dr Bartosz Makowicz) przy współudziale Zakładu Praw Człowieka Uniwersytetu Warszawskiego (prof. dr hab. Mirosław Wyrzykowski) w ramach finansowanego przez Polsko-Niemiecką Fundację na rzecz Nauki projektu naukowego „Obiektywny system wartości praw podstawowych”, którego celem jest wykazanie, że systemy prawne Polski i Niemiec opierają się na zakotwiczonym w konstytucjach wspólnym systemie wartości stanowiącym łącznik do porozumienia między obydwoma Narodami. W konferencji udział wzięło ponad stu gości, w tym wielu wybitnych przedstawicieli polskiego oraz niemieckiego sądownictwa konstytucyjnego, świata nauki, organizacji zajmujących się ochroną praw człowieka i obywatela, instytucji rządowych, a także pozarządowych. Honorowy patronat nad konferencją objęły ambasady: RP w Berlinie oraz RFN w Warszawie.

Otwarcie konferencji

Uroczystego otwarcia konferencji, obok organizatorów – prof. Makowicza i prof. Wyrzykowskiego, dokonali: dr Krzysztof Wojciechowski, Dyrektor Collegium Polonicum; dr Gunter Pleuger, Prezydent Uniwersytetu Viadrina; prof. dr Ulrich Häde, Prodziekan Wydziału Prawa Uniwersytetu Viadrina; Witold Gnauck, Dyrektor Polsko-Niemieckiej Fundacji na rzecz Nauki; Przemysław Domagała, reprezentant Departamentu Praw Człowieka Ministerstwa Sprawiedliwości RP oraz Mirosław Wróblewski, Dyrektor Zespołu Prawa Konstytucyjnego i Międzynarodowego Biura Rzecznika Praw Obywatelskich.

Prof. Makowicz jako pomysłodawca projektu, w ramach którego odbywała się konferencja, przedstawił jego główne założenia oraz dokonał wprowadzenia w tematykę spotkania, zaznaczając, że jego zasadniczym celem jest wskazanie kierunków zmian następujących w związku z postępującą globalizacją i europeizacją prawa w materii ochrony praw podstawowych.

Instytucjonalne ramy ochrony praw podstawowych

Konferencja podzielona została na trzy panele dyskusyjne oraz interdyscyplinarny program wieczorny. Pierwszy panel, prowadzony przez prof. dr. Christopha Degenharta z Uniwersytetu w Lipsku, dotyczył zapewnienia instytucjonalnej ochrony praw podstawowych.

Pierwszy z prelegentów, prof. dr hab. Andrzej Rzepliński, Prezes TK, odwołał się w swoim wystąpieniu do umocowanych w Konstytucji RP fundamentalnych instytucji ochrony praw podstawowych: skargi konstytucyjnej oraz działalności dwóch organów: Rzecznika Praw Obywatelskich oraz Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji. Odnośnie roli TK, prof. Rzepliński przypomniał, że choć rozpoczął on swoją działalność w trudnej końcowej fazie istnienia Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, to jednak był w stanie, pomimo ograniczeń wynikających z braku waloru ostateczności zapadłych orzeczeń, zbudować swój autorytet jako organu stojącego niezłomnie na straży Konstytucji i ochrony praw podstawowych.

Następny referat poświęcony był problematyce ochrony praw podstawowych w procesie legislacyjnym. Była Minister Sprawiedliwości RFN, prof. dr Herta Däubler-Gmelin, zwróciła uwagę na rolę polityki w zapewnieniu przestrzegania konstytucyjnych praw i wolności. Pani Profesor wskazała ponadto, że niemiecki Federalny Sąd Konstytucyjny (FSK) dzięki metodzie wyboru jego sędziów większością 2/3 głosów jest organem niezależnym i apolitycznym, a jego orzeczenia są w pełni akceptowane przez niemieckiego ustawodawcę.

Kolejny referent, prof. dr Franz C. Mayer z Uniwersytetu w Bielefeld, przedstawił ewolucję wzajemnej relacji orzecznictwa dotyczącego ochrony praw podstawowych dwóch organów sądowych: Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) i FSK. Wskazane zostało, że w drugiej połowie lat 80. XX w. FSK zrewidował w orzeczeniu Solange-II¹ swoje dotychczasowe stanowisko zakładające możliwość dokonywania kontroli aktów prawa europejskiego pod kątem ich zgodności z gwarantowanymi Ustawą Zasadniczą prawami podstawowymi (była to tzw. formuła Solange-I²) i przyjął, że jak długo poziom ochrony praw podstawowych zapewniany przez organy ówczesnych WE, w szczególności Trybunał Sprawiedliwości, będzie odpowiadać narodowemu standardowi Ustawy Zasadniczej, tak długo powstrzymywać będzie się on od dokonywania kontroli zgodności prawa wspólnotowego z niemieckimi prawami podstawowymi. Jak zaznaczył prof. Mayer, prawo europejskie przyznaje ostateczne uprawnienie do dokonywania oceny zgodności aktów wtórnego prawa unijnego ze standardami ochrony praw podstawowych TSUE, co oznacza brak kompetencji narodowych sądów konstytucyjnych w tej materii.

Ostatni z prelegentów w tym panelu konferencji, prof. dr hab. Pasquale Policastro z Uniwersytetu Szczeciń­skiego, skoncentrował się w swoim wykładzie na różnicach występujących pomiędzy porządkami prawnymi państw europejskich w zakresie ochrony praw podstawowych. W celu unaocznienia owych odmienności przywołane zostały wyroki niemieckich i włoskich sądów, u podstaw których leżały podobne stany faktyczne, rozstrzygnięcia były jednak odmienne. Prof. Policastro podkreślił wpływ konstytucyjnych gwarancji praw jednostki na ukształtowanie procesu sądowego, w tym na pozycje i uprawnienia stron.

Wolność jako wartość i konieczność jej ochrony

Zwieńczeniem pierwszego dnia konferencji był [...]