Abstrakt
Dnia 3.5.2012 r. weszła w życie ustawa z 16.9.2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw1. W niniejszym artykule omówione zostały zmiany wprowadzone wskazaną nowelizacją oraz ich skutki. Autor dokonuje ich oceny, wskazując wiążące się z nimi konsekwencje praktyczne. Jest to, w zależności od istoty i zakresu wprowadzonej zmiany, zarówno ocena pozytywna, jak i negatywna, choć przeważające wydaje się być stanowisko krytyczne. W drugiej części artykułu omówione zostały zmiany w zakresie postępowania upadłościowego, nowe obowiązki w zakresie pouczeń i, stanowiące istotę nowelizacji, wprowadzenie w miejsce systemu prekluzji procesowej systemu dyskrecjonalnej władzy sędziego. To ostatnie zagadnienie poddane zostało analizie uwzględniającej realia polskiego wymiaru sprawiedliwości, która prowadzi Autora – jako praktyka – do sformułowania wniosku, że założenia twórców nowelizacji w dużej mierze nie przystają do potrzeb i praktyki sądownictwa.
Zmiany w zakresie postępowania upadłościowego
1) Uchylenie art. 1821 KPC i jego potencjalne skutki
Dość istotna w praktyce zmiana dotyczy wpływu ogłoszenia upadłości likwidacyjnej jednej ze stron na postępowanie sądu prowadzącego postępowanie rozpoznawcze. Niestety zmianę tę znowu należy ocenić negatywnie, i znowu jest to powrót do rozwiązań sprzed 20.3.2007 r., czyli sprzed wejścia w życie ustawy z 16.11.2006 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw2. W uzasadnieniu projektu nowelizacji3 wskazuje się, że uchylany ZmKPCU11 art. 1821 KPC powodował, iż w praktyce umarzane były wszelkie postępowania przeciwko pozwanemu, jeżeli ogłoszono jego upadłość likwidacyjną, pomimo, że nie wszystkie roszczenia dochodzone w procesie mogą być zaspokajane w ramach postępowania upadłościowego, albowiem nie wszystkie dotyczą wierzytelności podlegających zgłoszeniu do masy upadłości, jak np. roszczenia o zaniechanie naruszenia praw własności intelektualnej. Pozostawiając na marginesie pytanie, skąd autor uzasadnienia projektu ZmKPCU11 czerpał dane, którymi się posłużył (nie ma do nich żadnego odniesienia w jego treści), należy wskazać, że z przepisu art. 1821 KPC nakaz tego rodzaju nie wynikał. Jeżeli takie przypadki zdarzały się, były powodowane nieprawidłowym zastosowaniem przepisu. Być może w takiej sytuacji (zakładając, że błędy nie miały charakteru jednostkowego) celowe byłoby doprecyzowanie tego przepisu, ale na pewno nie jego usunięcie. O tym, że wbrew twierdzeniom uzasadnienia projektu ZmKPCU11 nie wszystkie postępowania przeciwko upadłemu podlegają umorzeniu, świadczy orzecznictwo SN.
| Przytoczyć tu należy: tezy wyroku SN z 23.9.2010 r.4: „1. Artykuł 1821 § 1 KPC nie ma zastosowania do roszczeń, o których stanowi art. 51 ust. 1 pkt 5 ustawy z 28.2.2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (t. jedn.: Dz.U. z 2009 r. Nr 191, poz. 1484 ze zm.). 2. W sprawach wszczętych przeciwko upadłemu, w stosunku do którego ogłoszono upadłość likwidacyjną, o roszczenia niepodlegające zgłoszeniu do masy upadłości postępowanie zawiesza się na podstawie art. 174 § 1 pkt 4 KPC, stosowanego przez analogię”; tezę trzecią wyroku SN z 16.10.2008 r.5: „Umorzenie postępowania na podstawie § 1 art. 1821 KPC może dotyczyć tylko takich spraw, w których dochodzone są wierzytelności podlegające procedurze zgłoszenia i uznawania w postępowaniu upadłościowym. Takie też niewątpliwie było ratio legis przepisu art. 1811 § 1 KPC” oraz tezę postanowienia SN z 14.5.2009 r.6 : „Na podstawie art. 1821 § 1 KPC umorzeniu podlegają postępowania tylko w tych sprawach, w których dochodzone roszczenia mogą być zgłaszane i uznawane w postępowaniu upadłościowym”. |
Wobec tego interwencja ustawodawcy wydaje się całkowicie zbędna. Druga z przyczyn zmiany wskazana w uzasadnieniu projektu ZmKPCU11 jest o tyle zaskakująca, że wydaje się wprost świadczyć o nieznajomości § 2 usuniętego art. 1821 KPC, który stanowił: „§ 2. W przypadku ponownego wytoczenia powództwa w terminie trzech miesięcy po prawomocnej odmowie uznania wierzytelności, uchyleniu, prawomocnym zakończeniu albo umorzeniu postępowania upadłościowego, zachowane zostają skutki, jakie ustawa wiąże z poprzednio wytoczonym powództwem. Postępowanie dowodowe nie wymaga powtórzenia”. Skoro ustawodawca wprost przewidział zachowanie wszelkich skutków związanych z wytoczonym uprzednio powództwem w razie jego ponownego wytoczenia, to tym samym oczywiste jest, że ani obowiązek uiszczenia opłat sądowych, które raz już zostały poniesione poprzednio (np. opłata od pozwu czy apelacji), ani wydatków (np. na opinie biegłych czy koszty stawiennictwa świadków) nie powstaje7 – założenie, które legło u podstaw tej regulacji było takie, by proces sądowy ponowny rozpoczynał się od punktu, w którym ten poprzedni musiał być umorzony z uwagi na ogłoszenie upadłości likwidacyjnej pozwanego. Potwierdza powyższe także ostatnie zdanie § 2 usuniętego art. 1821 KPC, zgodnie z którym postępowanie dowodowe nie wymaga powtórzenia. Po początkowych wątpliwościach także orzecznictwo SN potwierdziło, że skutkiem umorzenia postępowania nie jest [...]