Abstrakt

W niniejszym artykule analizie poddano zagadnienie właściwości miejscowej sądu polskiego w przypadku sporów z gwarancji ubezpieczeniowej. Przedstawiona została krótka charakterystyka stosunku gwarancji ubezpieczeniowej i umowy o udzielenie gwarancji ubezpieczeniowej, przy porównaniu z umową ubezpieczenia i umową o udzielenie gwarancji bankowej. Należy uznać, że spory wynikłe z zawartej umowy o gwarancję ubezpieczeniową nie mieszczą się w zakresie art. 9 ustawy z 22.5.2003 r. o działalności ubezpieczeniowej¹. Zarówno na gruncie prawa unijnego, jak i w odniesieniu do sporów wynikłych na podstawie gwarancji ubezpieczeniowej, które nie są sporami transgranicznymi, należy podkreślić, że szczególne normy dla umowy ubezpieczenia w zakresie jurysdykcji i – odpowiednio – właściwości sądowej przy sporze o charakterze wewnętrznym, nie będą miały zastosowania ani do sporów na podstawie umowy o udzielenie gwarancji, ani do sporów odnoszących się do relacji gwarant – beneficjent.

Wprowadzenie

Spory z zakresu ubezpieczeń gospodarczych są najczęściej przedstawiane z perspektywy wzajemnych praw i obowiązków stron umowy ubezpieczenia. Dla praktyki ubezpieczeniowej nie mniej istotnym zagadnieniem, chociaż niewątpliwie jednostkowo rzadziej występującym, jest kwalifikacja sporów, których podstawę materialnoprawną stanowi stosunek gwarancji ubezpieczeniowej.

Stanem pożądanym, także w polskim prawodawstwie, byłaby sytuacja, w której normy prawa materialnego są spójne z rozwiązaniami obowiązującymi w procedurze cywilnej, w odniesieniu do problematyki ubezpieczeń gospodarczych. Niestety, zamiast jednolitości rozwiązań, można zauważyć dyspersję normatywną, w zasadniczym stopniu niespójną z rozwiązaniami właściwymi dla rozstrzygania sporów z elementem obcym, podległych prawu unijnemu. Ta dyspersja formalnie nie wymaga na obecnym etapie ingerencji prawodawcy, gdyż normy prawa wewnętrznego nie odnoszą się do relacji transgranicznych². Oczywiście powyższa konstatacja nie wyklucza całkowicie ewentualnych roszczeń, w razie, gdyby rzeczywiście np. podmiot pochodzący z państwa członkowskiego UE mógł udowodnić, że taka właśnie sytuacja naraziła go na szkodę. Wówczas możliwe byłoby powództwo o odszkodowanie oparte na art. 4171 KC, a dodatkowo oparte na argumentacji sięgającej jeszcze orzeczenia TS w sprawie Francovich³. Nie można skutecznie usprawiedliwiać swojego postępo­wania faktem niewprowadzenia zmian w przepisach krajowych, zgodnie z zaleceniem odpowiednich organów Unii. Warunkiem koniecznym jest związek przyczynowy między szkodą, której doznała osoba fizyczna (prawna) a niewypełnieniem obowiązków przez państwa członkowskie. W ten sposób dyrektywa stała się podstawą do formułowania roszczeń przez osoby fizy­czne i prawne w stosunku do zaniedbań instytucji krajo­wych. Jak podkreśla jeden z autorów, mamy tu do czynienia z bezpośrednią stosowalnością (the direct effect) dyrektywy⁴. W sferze praktycznej konsekwencje prawne niezastosowa­nia się do dyrektywy są zbliżone do sankcji za niezastosowanie się do rozporządze­nia⁵. Niezależnie od ewentualnego wyniku takiego rozumowania w danym przypadku, należy ocenić taki brak spójności prawa negatywnie.

Szczególnie jest to widoczne, gdy weźmie się pod uwagę postępujące umiędzynarodowienie polskiego rynku ubezpieczeniowego, gdzie coraz częściej są kreowane stosunki prawne z elementem obcym. Właśnie z tego powodu należy podkreślić znaczenie ujednolicenia prawa polskiego wewnętrznego (merytorycznego) z prawem europejskim.

Spotykanym w obrocie gospodarczym (w odniesieniu do ubezpieczeń gospodarczych) przykładem braku koherentności prawa polskiego z prawem europejskim jest kwestia jurysdykcji w sporach rozstrzyganych na podstawie tzw. Brukseli I, tzn. rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 z 22.12.2000 r. o jurysdykcji oraz uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych⁶, a w dalszej konsekwencji: problematyka właściwości sądowej w sporach ubezpieczeniowych, którymi są przecież także spory powstające w związku z udzieleniem gwarancji przez ubezpieczyciela⁷.

Wypada w związku z tym podkreślić, że in statu prae­senti powyższa dyspersja jest szczególnie zauważalna przy porównaniu rozwiązań prawa unijnego odnoszących się do jurysdykcji, do analogicznych w swej istocie norm odnoszących się do miejscowej właściwości sądowej w razie sporów o charakterze wewnętrznym, rozstrzyganych na podstawie rodzimego prawa cywilnego. Można w tym miejscu postawić tezę, że zauważalna dyspersja nie służy uczestnikom rynku ubezpieczeniowego, zarówno krajowego, jak i unijnego, a już z pewnością statuuje element niepewności po stronie podmiotów, które się wdają z ubezpieczycielem w spór sądowy.

Z tego też powodu odrębne rozważenie właściwości miejscowej sądu przy sporze krajowym, wynikającym z gwarancji ubezpieczeniowej jest potrzebne, także w celu porównania adekwatnej regulacji do obowiązującej w prawie unijnym. Taka analiza powinna inspirować do wniosków de lege ferenda, chociaż szczegółowa analiza braku powyższej koherencji z pewnością wymaga odrębnego jeszcze opracowania.

Istota stosunku gwarancji ubezpieczeniowej

Biorąc pod uwagę modelową relację zachodzącą pomiędzy podmiotami stosunku gwarancji ubezpieczeniowej, można stwierdzić, że gwarant będący zakładem ubezpieczeń (scil. ubezpieczycielem⁸) udziela zabezpieczenia beneficjentowi ziszczenia się określonego rezultatu, najczęściej: wykonania umowy przez osobę trzecią – zleceniodawcę gwarancji, w postaci zobowiązania do wypłaty określonej umową sumy⁹. Słusznie podkreśla się, że właśnie taka specyfika wynika przede wszystkim z genezy gwarancji ubezpieczeniowej (podobnie: bankowej), która wykształciła się historycznie z instytucji kaucji¹⁰. Charakteryzując umowę gwarancji ubezpieczeniowej jako jednostronnie kwalifikowaną umowę nienazwaną, gdzie zobowiązanie gwaranta – zakładu ubezpieczeń, ma charakter samoistny i abstrakcyjny, a beneficjent jako oblat zasadniczo decyduje o przyjęciu oferty zakładu ubezpieczeń (w trybie ofertowym, co może nastąpić także w efekcie przeprowadzonych negocjacji, aukcji lub przetargu¹¹), należy wyróżnić, zgodnie z ugruntowanym poglądem w rodzimej literaturze przedmiotu¹², minimum trzy stosunki umowne:

1) zobowiązanie pomiędzy podmiotem – zleceniodawcą gwarancji a [...]