Abstrakt
I. Problematyka odszkodowań za tzw. grunty warszawskie od wielu lat jest przedmiotem zainteresowania teorii1 i praktyki stosowania prawa. Osnową pojawiających się w tej materii zagadnień są specyficzne kwestie związane z działaniem przepisów dekretu z 26.10.1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy2, stanowiące wycinek ogólnej tematyki odpowiedzialności władzy publicznej za naruszające prawo decyzje administracyjne.
Przybliżając nieco tę materię można zauważyć, że z dniem wejścia w życie ww. dekretu (21.11.1945 r.), właścicielką nieruchomości na obszarze objętym jego działaniem stała się gmina m.st. Warszawy, a od 1950 r., wobec likwidacji gmin – Skarb Państwa. Budynki i inne przedmioty znajdujące się na gruncie pozostawały jednak przedmiotem prawa własności dotychczasowych właścicieli (art. 5 dekretu warszawskiego), którzy w bliżej określonym terminie (art. 7 ust. 1 dekretu warszawskiego) mogli wystąpić z wnioskiem o przyznanie prawa wieczystej dzierżawy lub prawa zabudowy (później – prawa własności czasowej). Przyczyny, które mogłyby uzasadnić odmowę uwzględnienia wniosku przez gminę, były ograniczone (art. 7 ust. 2). Dekret miał bowiem realizować nie cele nacjonalizacyjne, lecz planistyczne – „umożliwienie racjonalnego przeprowadzenia odbudowy stolicy i dalszej jej rozbudowy zgodnie z potrzebami Narodu” (art. 1 dekretu warszawskiego). W praktyce dochodziło jednak do wypaczeń w realizacji tych założeń, a odmowa ustanowienia na rzecz dotychczasowego właściciela prawa do gruntu, powodująca także utratę przezeń prawa własności budynku (art. 8 dekretu warszawskiego), niejednokrotnie nie miała uzasadnionych podstaw. Relatywnie częste były sytuacje, w których po decyzji o odmowie (tzw. decyzji pierwotnej, „dużej”) następowało wydanie kolejnych decyzji (tzw. małych), których przedmiotem było zezwolenie na zbycie osobie trzeciej własności lokalu w budynku.
Po zmianach ustrojowych, jeśli w postępowaniu nadzorczym dochodziło do stwierdzenia (ex tunc) nieważności decyzji3 o odmowie ustanowienia prawa własności czasowej, w wyniku ponownego rozpoznania wniosków byłych właścicieli często ustanawiane było za symboliczną opłatą prawo użytkowania wieczystego gruntu. Właściciele podejmowali wówczas starania o podważenie także decyzji zezwalających na sprzedaż lokali; ich wydanie opierało się bowiem na konstatacji, że zabudowana nieruchomość pozostaje przedmiotem prawa własności Skarbu Państwa. Tymczasem wobec stwierdzenia nieważności wydanej uprzednio decyzji „dużej” należało uznać, że w całym okresie powojennym budynek należał do osób fizycznych, więc zezwolenie na zbycie prawa do lokalu nie powinno mieć miejsca.
We wszczynanych w związku z tym postępowaniach nadzorczych odmawiano [...]