Abstrakt

Na podstawie ustawy z 16.9.2011 r. – o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw¹, która wejdzie w życie 3.5.2012 r., dokonano poważnych zmian na przestrzeni całej² ustawy procesowej. W niniejszym opracowaniu zostały przedstawione wybrane zagadnienia związane z instytucją odpowiedzi na pozew w postępowaniu zwyczajnym w świetle wskazanej nowelizacji KPC.

Uwagi wstępne

Odpowiedź na pozew jest pierwszym pismem procesowym, w którym pozwany ma możliwość zajęcia i przedstawienia swojego stanowiska co do meritum sporu³. W razie jej złożenia nastąpi więc wdanie się przez pozwanego w spór co do istoty sprawy⁴. Chociaż znaczenie tego pisma dla organizacji i przebiegu procesu jest niebagatelne⁵, zaś nowelizacja w istotny sposób wzmacnia wpływ zasady pisemności na przygotowanie rozprawy, jego regulacja w KPC ma w dalszym ciągu charakter szczątkowy.

Odpowiedź na pozew pełni analogiczne funkcje, jak pozew: (1) funkcję informacyjną, tzn. pozwany informuje powoda o swoim stanowisku wobec żądania pozwu i przedstawia własne twierdzenia⁶; (2) funkcję organizacyjną, tzn. twierdzenia pozwanego determinują normy prawa materialnego, które z kolei wyznaczają fakty prawnie doniosłe, przekładają się one zatem bezpośrednio na przebieg postępowania dowodowego; (3) funkcję delimitacyjną, tzn. twierdzenia pozwanego również wyznaczają przedmiotowe oraz podmiotowe granice postępowania; oraz (4) funkcję koncentracyjną, tzn. poprzez obowiązek uwzględnienia w odpowiedzi na pozew wszystkich relewantnych twierdzeń i wniosków dowodowych dochodzić ma do koncentracji materiału procesowego i realizacji postulatu szybkości postępowania (art. 6 § 1 KPC). Ostatnia ze wskazanych funkcji w istotny sposób wzmacnia wszystkie poprzednie, przekładając się, przynajmniej z teoretycznego punktu widzenia, generalnie na lepszą organizację postępowania. Niemniej, zasadniczym celem złożenia odpowiedzi na pozew nie jest przygotowanie rozprawy, lecz przedstawienie przez pozwanego własnej wersji wydarzeń, przez co realizuje się szereg naczelnych zasad procesowych oraz konstytucyjne prawo do sądu⁷.

Postulat wprowadzenia w postępowaniu zwyczajnym obowiązkowej odpowiedzi na pozew pozostaje niezrealizowany od ponad 70 lat. Za tym rozwiązaniem opowiadała się już doktryna okresu międzywojennego⁸, a ponad 20 lat później m.in. E. Wengerek, który brak obowiązkowej odpowiedzi na pozew uznawał za wadę postępowania⁹. Dotychczasowa regulacja tej instytucji w postępowaniu zwyczajnym była przedmiotem krytyki, przede wszystkim ze względu na brak rygoru zaoczności w sytuacji niezastosowania się pozwanego do zarządzenia przewodniczącego¹⁰. Podnoszono jednocześnie, że termin „zawiłe” umożliwiał zarządzenia złożenia odpowiedzi na pozew w „każdym wypadku, jeżeli przewodniczący uzna[ł], że zachodzi tego potrzeba”¹¹. Bez względu na powyższe, postulowano rozszerzenie uprawnienia przewodniczącego także na inne kategorie spraw, aniżeli wyłącznie zawiłe i rachunkowe¹².

Odpowiedź na pozew była uregulowana odmiennie w postępowaniu gospodarczym. Mianowicie, jeżeli sąd nie wydał nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym lub upominawczym, wniesienie odpowiedzi na pozew było obowiązkowe z mocy ustawy (art. 479¹⁴ § 1 KPC). Czynność ta musiała być dokonana w ustawowym terminie 2 tygodni od dnia doręczenia pozwu¹³. W odpowiedzi na pozew pozwany był zobowiązany podać wszystkie twierdzenia, zarzuty oraz dowody na ich poparcie pod rygorem utraty prawa powoływania ich w toku postępowania, chyba że wykazał, iż ich powołanie w odpowiedzi na pozew nie było możliwe albo że potrzeba powołania wynikła później. Następowała więc prekluzja spóźnionych twierdzeń i dowodów¹⁴. W razie niezłożenia odpowiedzi na pozew w zakreślonym przez ustawę terminie, sąd uprawniony był do wydania wyroku zaocznego na posiedzeniu niejawnym (art. 479¹⁸ § 2 KPC).

Zgodnie z nowym brzmieniem art. 207 § 1 KPC pozwany może przed pierwszym posiedzeniem wyznaczonym na rozprawę wnieść odpowiedź na pozew, toteż czynność ta ma w dalszym ciągu, co do zasady, charakter fakultatywny¹⁵. Niemniej, znowelizowany art. 207 § 2 KPC przyznaje przewodniczącemu uprawnienie do zarządzenia wniesienia odpowiedzi na pozew w każdej sprawie. Odmiennie od dotychczasowej regulacji w postępowaniu gospodarczym, niezłożenie odpowiedzi na pozew nie stanowi jednak podstawy do wydania wyroku zaocznego.

Obronne twierdzenia pozwanego

KPC nie reguluje szczegółowo ani treści, ani form obrony pozwanego dopuszczalnych w odpowiedzi na pozew. W dotychczasowej literaturze dotyczącej praktyki sądowej wskazano, że powinna ona, co do zasady, zawierać: (1) przedstawienie stanu sprawy; (2) ustosunkowanie się do twierdzeń powoda oraz dowodów przez niego wskazanych; (3) powołanie zarzutów i dowodów potwierdzających własne stanowisko; (4) załączenie dowodów z dokumentów; oraz (5) zgłoszenie wniosków dotyczących przebiegu rozprawy¹⁶.

Poniżej przedstawione zostaną pokrótce możliwe formy obrony pozwanego, które mogą znaleźć się w odpowiedzi na pozew.

Przygotowując odpowiedź na pozew pozwany ma możliwość przedstawienia swojego punktu widzenia na twierdzenia i żądanie powoda zawarte w pozwie. Dokonuje tego poprzez sformułowanie własnych twierdzeń oraz przytoczenie lub wskazanie dowodów dla wykazania ich prawdziwości, co powinno przybrać formę wniosków dowodowych.

Twierdzenia pozwanego mogą przybrać postać: [...]