Abstrakt

Po ponad sześciu latach od dokonania jednej z najobszerniejszych nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego¹ mamy do czynienia z kolejną – równie obszerną i poważną – nowelizacją kodeksu, dokonaną mocą ustawy z 16.9.2011 r. – o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw², która wchodzi w życie 3.5.2012 r.³ W części I opracowania zostały przedstawione nowe uregulowania w zakresie postępowania rozpoznawczego. W niniejszym artykule omówione zostały zagadnienia likwidacji postępowania odrębnego w sprawach gospodarczych oraz kwestia koncentracji materiału procesowego, zaś problemy udziału w postępowaniu organizacji pozarządowych, wpływu ogłoszenia upadłości na postępowanie cywilne, środków zaskarżenia oraz pozostałe zmiany w postępowaniu rozpoznawczym przeanalizowane będą w kolejnej części opracowania (MoP Nr 2/2012). Natomiast w numerach 3 i 4/2012 przedstawione zostaną zmiany w zakresie postępowania zabezpieczającego i egzekucyjnego.

Wprowadzenie

Kodeks postępowania cywilnego był już od dnia wejścia w życie (1.1.1965 r.) nowelizowany blisko 150 razy. Jeszcze w trakcie prac legislacyjnych sprzed ponad sześciu lat przedstawiciele doktryny postępowania cywilnego podjęli dyskusję⁴ nad kwestią, czy potrzebny jest całkiem nowy Kodeks postępowania cywilnego, do czego skłaniał się wówczas T. Ereciński, uzasadniając swoje stanowisko okolicznością, że wielokrotne cząstkowe zmiany kodeksu spowodowały brak komplementarności jego rozwiązań oraz terminologiczną niejednolitość⁵. Odmienne zdanie wyraził W. Broniewicz, którego sceptyczny stosunek do stworzenia całkiem nowego KPC opierał się na założeniu, że większość jego przepisów zostałaby przejęta z KPC obecnie obowiązującego, chociaż ostatnio wymieniony autor nie wypowiadał się bezkrytycznie za obecną postacią kodeksu i wskazywał kierunki szerokich jego zmian. Według W. Broniewicza, byłoby rzeczą trudną do wytłumaczenia, dlaczego po czterdziestu kilku latach obowiązywania kodeks polski ma być zastąpiony nowym kodeksem. Podjęcie prac w tym kierunku byłoby sprzeczne z tym, co można nazwać ekonomią legislacyjną⁶.

W ciągu tych ponad sześciu lat od jednej z najobszerniejszych nowelizacji w 2004 r. kodeks był wielokrotnie nowelizowany, natomiast w Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego trwały prace nad reformą postępowania cywilnego. Obraz tych prac został przedstawiony podczas konferencji pt. „Reforma postępowania cywilnego w świetle projektów Komisji Kodyfikacyjnej”, która odbyła się w dniach 21–22.10.2010 r. w Katowicach⁷. Celem konferencji była dyskusja nad kierunkami rozwoju postępowania cywilnego w kontekście prac prowadzonych przez Komisję oraz możliwych konsekwencji praktycznych ich wprowadzenia dla funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości. Głównym przedmiotem dyskusji był projekt nowelizacji przedstawiony przez Komisję w listopadzie 2009 r., a następnie kilkakrotnie zmieniany⁸. W toku tej konferencji, T. Ereciński powrócił do zasygnalizowanej wyżej kwestii w referacie: „Dalsze zmiany czy nowy Kodeks postępowania cywilnego?”. Podkreślił, że funkcjonowanie obecnie obowiązującego kodeksu jest utrudnione z powodu braku spójności, licznych niejasności i nadmiernej kazuistyki oraz jednoznacznie opowiedział się za stworzeniem całkowicie nowego kodeksu, aczkolwiek powtarzającego część z dotychczasowych regulacji. Zdaniem referenta, całkiem nowe powinny być przepisy ogólne, należy zlikwidować prawie wszystkie postępowania odrębne, natomiast trzeba pozostawić dwa tryby postępowania rozpoznawczego z nieco bogatszą regulacją przepisów ogólnych postępowania nieprocesowego. Według T. Erecińskiego najpilniejszym zadaniem jest obecnie przygotowanie założeń przepisów ogólnych oraz postępowania rozpoznawczego i egzekucyjnego⁹.

Nowelizacja KPC dokonana mocą ustawy z 16.9.2011 r. przewiduje nowe rozwiązania normatywne dotyczące szeregu zagadnień (12 zasadniczych i kilka korekt zmierzających do usunięcia usterek dotychczasowych regulacji). Zostaną one odpowiednio pogrupowane i omówione; z uwagi jednak na obszerność zmian, w pierwszej kolejności zostaną przedstawione nowe uregulowania w zakresie postępowania rozpoznawczego (MoP Nr 1 i 2/2012), w dalszej kolejności zaś w zakresie postępowania zabezpieczającego i egzekucyjnego (MoP Nr 3 i 4/2012).

Likwidacja postępowania odrębnego w sprawach gospodarczych

Wydaje się, że jedną z najdonioślejszych zmian o charakterze strukturalnym kodeksu jest likwidacja w procesie odrębnego postępowania w sprawach gospodarczych. Należy pamiętać, że postępowanie odrębne w sprawach gospodarczych posiadało złożoną strukturę. Obejmowało ono bowiem: właściwe (ogólne) postępowanie w sprawach gospodarczych, które należy do właściwości sądów gospodarczych stanowiących wydziały sądów okręgowych oraz rejonowych i było uregulowane przez przepisy art. 479¹–479²² KPC, określone w ustawie jako przepisy ogólne, jak również pięć postępowań należących do właściwości sądu ochrony konkurencji i konsumentów¹⁰.

Podczas wspomnianej wyżej konferencji, zasygnalizowano, że likwidacja właściwego (ogólnego) postępowania w sprawach gospodarczych jest pierwszym etapem na drodze do ograniczania postępowań odrębnych. W dalszej kolejności planowana jest eliminacja [...]