Abstrakt
Ustawa z 16.4.1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji1 była już wielokrotnie zmieniana. Niniejszy artykuł przedstawia zmiany dokonane w czasie ostatnich 3 lat. W okresie tym doszło do dwóch nowelizacji ZNKU – ustawą z 23.8.2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym2, która weszła w życie 21.12.2007 r. i ustawą z 19.7.2009 r. o grach hazardowych3, która weszła w życie 1.1.2010 r.4. Ostatnia nowelizacja ZNKU była niewielka. Wynikała ona jedynie ze zmiany stanu prawnego w zakresie aktu prawnego regulującego zasady organizacji loterii promocyjnych, do których odwołuje się ZNKU. Znacznie poważniejsze zmiany w ZNKU wprowadziło uchwalenie NieuczPraktU zawierającej uregulowania służące ochronie konsumentów, co oznaczało przeniesienie opisu niektórych niedozwolonych zachowań zagrażających interesom konsumentów z ZNKU do nowej ustawy, zarówno w zakresie regulacji cywilnoprawnej, jak i prawnokarnej. Zabiegi ustawodawcy jeśli chodzi o planowany efekt zmian pozostawiają jednak wiele do życzenia.
Zmiany wprowadzone NieuczPraktU
Uchwalenie NieuczPraktU wynikało z obowiązku wdrożenia dyrektywy 2005/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 11.5.2005 r. o nieuczciwych praktykach handlowych5. Celem tej dyrektywy było ustanowienie jednolitych zasad uznania określonych praktyk handlowych za zakazane. Zauważono bowiem, że w poszczególnych państwach członkowskich przepisy prawne w tym przedmiocie znacznie się różnią między sobą, co powoduje niepewność zarówno konsumentów, jak i przedsiębiorców, co do stanu prawnego w państwie członkowskim innym niż rodzime. Uznano, że tworzy to bariery w swobodnym przepływie towarów i usług. Aby temu zaradzić, dyrektywa 2005/29 została oparta na zasadzie harmonizacji pełnej, która ogranicza swobodę implementacji państw członkowskich6. Zawarto w niej rozwiązania w zakresie ochrony konsumentów, które mają być odzwierciedlone w ustawodawstwach krajowych bez żadnych odstępstw.
Zmiany, jakie do ZNKU wprowadziła NieuczPraktU, polegały na uchyleniu w całości trzech artykułów i dokonaniu zmian w czterech.
1. Zmiana celów i zadań ustawy
NieuczPraktU zmieniono określenie celów i zadań ZNKU, o których mowa w art. 1 ZNKU. Poprzednio przepis ten stanowił, że: „ustawa reguluje zapobieganie i zwalczanie nieuczciwej konkurencji (…) w interesie publicznym, przedsiębiorców oraz klientów, a zwłaszcza konsumentów”. Zmiana polegała na usunięciu wyrażenia „a zwłaszcza konsumentów”. Rozwiązanie takie miało, zdaniem ustawodawcy, podkreślić, że ZNKU ma mieć zastosowanie w relacjach przedsiębiorca-przedsiębiorca, a NieuczPraktU w relacjach przedsiębiorca-konsument. Dlatego też w art. 1 NieuczPraktU czytamy, że „ustawa określa nieuczciwe praktyki rynkowe w działalności gospodarczej i zawodowej oraz zasady przeciwdziałania tym praktykom w interesie konsumentów i w interesie publicznym”.
| Idea ta została podkreślona także w uzasadnieniu do projektu NieuczPraktU7, w którym wskazano, dlaczego zdecydowano się na doprowadzenie do istnienia niejako „obok siebie” dwóch ustaw, które mają zwalczać brak uczciwości w szeroko rozumianym obrocie gospodarczym: „Równoległe funkcjonowanie w systemie prawnym dwóch aktów prawnych (ZNKU oraz niniejszej ustawy), regulujących niejedno krotnie zbliżony zakres przedmiotowy i jednocześnie zawierających analogiczny katalog sankcji wiążących się z dopuszczeniem się określonych w nich działań, uzasadnione jest faktem odmiennego umieszczenia »środka ciężkości« w zakresie grupy podmiotów będących beneficjentami zawartych w nich regulacji. W przypadku ZNKU punkt ten znajduje się po stronie konkurujących na rynku przedsiębiorców, tylko pośrednio służąc ochronie interesów konsumentów, natomiast w przypadku projektu ustawy – po stronie konsumentów, tylko pośrednio służąc przedsiębiorcom”8. |
Należy zwrócić uwagę, że w obecnie obowiązującym brzmieniu art. 1 ZNKU mowa jest jednak o „klientach”. Na gruncie pierwotnego brzmienia tego przepisu przyjmowano, że pojęcie klienta obejmuje konsumentów, przedsiębiorców i tzw. konsumentów zbiorowych9. Zgodzić należy się z E. Nowińską i M. du Vall’em10, że pogląd ten pozostaje nadal aktualny. ZNKU nadal zatem, zgodnie z art. 1, chroni także interesy konsumentów. Wykreślenie pojęcia „zwłaszcza konsumentów” spowodowało jedynie, że ta grupa przestała być wyróżniona11. Obecnie zatem ZNKU chroni interesy konsumentów pośrednio, poprzez przeciwdziałanie nieprawidłowościom w relacjach między przedsiębiorcami.
Zmiany w ZNKU dokonane przez NieuczPraktU to kolejny etap w procesie zmniejszania roli ZNKU jako ustawy służącej ochronie konsumentów. W pierwotnym brzmieniu art. 19 ust. 1 ZNKU legitymację do występowania z roszczeniami wymienionymi w tej ustawie, obok krajowych lub regionalnych organizacji, których celem statutowym jest ochrona interesów przedsiębiorców, przyznano także krajowym i regionalnym organizacjom, których celem statutowym jest ochrona interesów konsumentów. Później uprawnienie to przyznano także Prezesowi UOKiK12, a następnie powiatowemu (miejskiemu) rzecznikowi konsumentów13. W 2002 r. możliwość tę jednak odebrano zarówno krajowym i regionalnym organizacjom, których celem jest ochrona konsumentów, jak i powiatowym i miejskim rzecznikom konsumentów14.
2. Pozbawienie uprawnień Prezesa UOKiK
NieuczPraktU uchyliła art. 19 ust. 1 pkt 3 ZNKU. Na podstawie tego przepisu Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów15 mógł występować z roszczeniami z art. 18 ust. 1 pkt 1–3 oraz pkt 6 ZNKU (z roszczeniem o zaniechanie niedozwolonych działań, o usunięcie skutków niedozwolonych działań, o złożenie jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie, o zasądzenie odpowiedniej sumy pieniężnej na określony cel społeczny związany ze wspieraniem kultury polskiej lub ochroną dziedzictwa narodowego – jeżeli czyn nieuczciwej konkurencji był zawiniony). Legitymacja procesowa z ZNKU przysługiwała Prezesowi UOKiK tylko wówczas, gdy czyn nieuczciwej konkurencji zagrażał lub naruszał interesy konsumentów. Przepis, który uchylono, miał zastosowanie do czynów nieuczciwej konkurencji zawartych w art. 3, 8, 9, 10, 12, 13, 15, 15b, 16, 17, 17a–17e ZNKU, tj. takich czynów jak: fałszywe lub oszukańcze oznaczenie pochodzenia geograficznego towarów albo usług, wprowadzające w błąd oznaczenie towarów lub usług, nakłanianie do rozwiązania lub niewykonania umowy, naśladownictwo produktów, utrudnianie dostępu do rynku, czynności związane z urządzeniami niedozwolonymi w rozumieniu przepisu o ochronie niektórych usług świadczonych drogą elektroniczną, nieuczciwa lub zakazana reklama, sprzedaż premiowana, formułowanie ofert w sposób stwarzający konsumentowi pewność wygranej, organizowanie systemu sprzedaży lawinowej, nadmierna sprzedaż marek właściciela, prowadzenie lub organizowanie działalności w systemie konsorcyjnym.
Prezes UOKiK nie posiadał jednak legitymacji w przypadku popełnienia czynów nieuczciwej konkurencji z art. 5–7, 11, 14 i 15a ZNKU, tj. takich czynów jak: wprowadzające w błąd oznaczenie przedsiębiorstwa, naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa, rozpowszechnianie nieprawdziwych lub wprowadzających w błąd wiadomości, przekupstwo osoby pełniącej funkcję publiczną.
W uzasadnieniu ProjNieuczPraktU wskazano, że przepis art. 19 ust. 1 pkt 3 ZNKU, nadający Prezesowi UOKiK uprawnienie do występowania z roszczeniem z tytułu czynu nieuczciwej konkurencji, „ma wymiar wyłącznie ideologiczno-historyczny i obecnie nie jest wykorzystywany przez Prezesa UOKiK”16. Organu, jakim jest Prezes UOKiK, nie wymieniono jednak w art. 12 ust. 2 NieuczPraktU wśród podmiotów uprawnionych do wystąpienia z roszczeniami z tej ustawy. Rozwiązanie to co prawda prowadzi do wyraźnego rozdzielenia postępowania administracyjnego prowadzonego przez Prezesa UOKiK od postępowania prywatnoprawnego17, ale z drugiej strony nie sprzyja realizacji przez Prezesa UOKiK jego zadania, jakim jest ochrona konsumentów18.
Po uchyleniu [...]