Abstrakt

Skarga na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki¹ została wprowadzona do polskiego porządku prawnego ustawą z 17.6.2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki². Jej inkorporacja do krajowego systemu prawnego była konsekwencją wydania wyroku Wielkiej Izby Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Kudła przeciwko Polsce³. SkNZU zawiera szereg regulacji charakterystycznych jedynie dla skargi i wyróżniających ją na tle innych instytucji prawa cywilnego procesowego. Z uwagi na specyfikę rozwiązań stanowi ona interesujący przedmiot badań i była zwłaszcza w okresie wejścia w życie przedmiotem zainteresowania doktryny. Ze względu na to, że liczba prac poświęconych instytucji skargi pozostaje nadal dość skromna, niniejszy artykuł ma na celu wypełnienie luki i uporządkowanie regulacji prawnych dotyczących orzeczeń zapadających w postępowaniu ze skargi, a przede wszystkim rozwianie wątpliwości, jakie mogą powstać w trakcie analizy rzeczonej instytucji prawnej.

Postać orzeczeń

Rozważania dotyczące orzeczeń zapadających w postępowaniu ze skargi na naruszenie prawa strony na rozpoznanie sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki w polskim postępowaniu cywilnym należy rozpocząć od analizy postaci orzeczeń. Punktem wyjścia dla dalszych rozważań jest zajęcie stanowiska co do charakteru postępowania wywołanego wniesieniem skargi na naruszenie prawa strony na rozpoznanie sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki w polskim postępowaniu cywilnym. Pojęcie sprawy było przedmiotem badań części doktryny i przez większość zaakceptowana została teza, że przez sprawę należy rozumieć całość sporu, a zatem postępowanie wywołane wniesieniem pozwu w postępowaniu cywilnym procesowym, w którym ma zapaść orzeczenie o prawach osoby, wszczynającej postępowanie. Nie jest taką „sprawą” postępowanie incydentalne, jest to bowiem postępowanie spoza głównego nurtu postępowania odpowiadającego przytoczonemu pojęciu „sprawy”⁴.

Uznając przytoczone stanowisko za słuszne ze względu na wpadkowość postępowania ze skargi należy poddać analizie rozwiązania przyjęte w tekście SkNZU. Ustawo­dawca jedynie raz wypowiedział się w kwestii postaci orzeczeń stanowiąc, że postanowienie uwzględniające skargę wiąże sąd w postępowaniu cywilnym o odszkodowanie lub zadośćuczynienie, co do stwierdzenia przewlekłości postępowania (art. 15 ust. 2 SkNZU).

Zgodnie z art. 8 ust. 2 SkNZU, w sprawach nieuregulowanych w ustawie do postępowania toczącego się na skutek skargi sąd stosuje odpowiednio przepisy o postępowaniu zażaleniowym obowiązujące w postępowaniu, którego skarga dotyczy. Zatem na gruncie prawa cywilnego procesowego odpowiednie zastosowanie mają przepisy art. 394–398 Działu V Tytułu VI Księgi I KPC. Z uwagi na fakt, że w danym dziale nie została uregulowana problematyka dotycząca orzeczeń zapadających w postępowaniu zażaleniowym, należy sięgnąć do tej części regulacji zawartych w KPC, które odnoszą się do interesującej nas kwestii. W myśl art. 354 KPC jeżeli kodeks nie przewiduje wydania wyroku lub nakazu zapłaty, sąd wydaje postanowienie. Właściwe zatem wydaje się przyjęcie, że orzeczenia zapadające w postępowaniach wywołanych wniesieniem skargi na naruszenie prawa strony na rozpoznanie sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki w polskim postępowaniu cywilnym mają formę postanowień.

Przyjęcie rzeczonej tezy rodzi kolejne pytania. Zgodnie z jednym z zasadniczych podziałów postanowień, dzielimy je na postanowienia kończące i niekończące postępowania w sprawie. Kończącymi postępowanie w sprawie są te postanowienia, których uprawomocnienie się trwale zamyka drogę do rozstrzygnięcia sprawy co do istoty przez sąd danej instancji.

A contrario przez postanowienia niekończące postępowania w sprawie należy rozumieć postanowienia wydane w celu rozstrzygnięcia kwestii ubocznej, wpadkowej. Sąd Najwyższy nie zajął jednoznacznego stanowiska co do rozpatrywanej kwestii. W orzecznictwie mamy do czynienia zarówno z orzeczeniami przemawiającymi za faktem uznania postanowień w postępowaniu ze skargi na przewlekłość postępowania za kończące, jak i za niekończące postępowanie. Z jednej strony, SN stwierdza, że postanowienie rozstrzygające skargę na przewlekłość postępowania nie zamyka drogi do rozstrzygnięcia sprawy co do istoty i jeżeli jest postanowieniem uwzględniającym skargę, to wtedy otwiera etap, który ma służyć szybszemu zrealizowaniu głównego celu, jakim jest rozstrzygnięcie sprawy merytorycznie przez wydanie orzeczenia co do istoty sprawy^{5. W} innym orzeczeniu SN stwierdza expressis verbis, że postanowienie wydane w wyniku skargi na przewlekłość postępowania będzie w istocie postanowieniem sądu I instancji kończącym postępowanie w sprawie⁶.

Z orzeczeniem przytoczonym jako drugie, moim zdaniem, nie można się zgodzić. Z uwagi na fakt wcześniejszego zajęcia stanowiska co do incydentalności postępowania ze skargi należy stwierdzić, że postanowienie w przedmiocie skargi na przewlekłość w postępowaniu cywilnym nie kończy postępowania w sprawie, a zatem możemy mieć do czynienia na gruncie danego postępowania jedynie z postanowieniami niekończącymi postępowania w sprawie.

Rozstrzygnięcia zawarte w orzeczeniu

1. Zadośćuczynienie

SkNZU przewiduje dwa rodzaje mechanizmów przeciwdziałających przewlekłości postępowania. Jeden z nich to środek o charakterze proceduralnym w postaci skargi na przewlekłość postępowania, której celem jest wymuszenie rozpoznania sprawy przez sąd (art. 1–14 i 17 SkNZU). Drugi, to mechanizm orzekania o roszczeniu jednostki związanym z naruszeniem jej prawa do sądu, oparty na regulacjach o charakterze materialnoprawnym, kreujący możliwość dochodzenia od państwa zadośćuczynienia za krzywdę lub odszkodowania za straty materialne wyrządzone przewlekłym postępowaniem (art. 15 i 16 SkNZU)⁷. Jest to prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organów władzy publicznej, zgodnie bowiem z art. 77 ust. 1 Konstytucji RP każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej. Należy mieć na względzie, że przyznanie zadośćuczynienia czy odszkodowania leży w gestii sądu, a zatem przepis nie gwarantuje ich zasądzenia na rzecz skarżącego.

Do rozważenia pozostaje zagadnienie funkcji orzeczenia w ramach skargi na przewlekłość o żądaniu zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej, o której mowa w art. 12 ust. 4 SkNZU (zgodnie z tym przepisem uwzględniając skargę, sąd może, na żądanie skarżącego, przyznać od Skarbu Państwa⁸, a w przypadku skargi na przewlekłość postępowania prowadzonego przez komornika – od komornika, odpowiednią sumę pieniężną w wysokości nieprzekraczającej 20 000 zł; w wypadku przyznania odpowiedniej sumy pieniężnej od SP, wypłaty dokonuje sąd prowadzący postępowanie, w którym nastąpiła przewlekłość postępowania, ze środków własnych tego sądu). Z uwagi na specyfikę wspomnianego przepisu w grę mogą wchodzić [...]