Abstrakt
W praktyce dotyczącej znaków towarowych zauważalne jest coraz silniejsze dążenie do przypisywania tym znakom kwalifikacji utworu w świetle ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych1. Tendencja taka budzi jednak wątpliwości. Wynikają one nie tylko z istnienia osobnego systemu ochrony znaków towarowych jako takich, określonego przepisami prawa własności przemysłowej, a także z uzupełniającej ochrony znaków, jaką zapewnia regulacja o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Wątpliwości te istnieją bowiem stale w związku z ponawianymi próbami uzyskania monopolu autorskoprawnego na znaki czysto słowne, w tym nawet składające się tylko z pojedynczych wyrazów. Stąd powstaje potrzeba oceny tego problemu na zasadzie przeglądu dotyczącego go aktualnego stanowiska doktryny.
Uwaga wstępna
Problem ochrony znaku towarowego jako utworu w rozumieniu prawa autorskiego nie jest stałym tematem wypowiedzi piśmiennictwa. Dość rzadko staje się też przedmiotem oceny sądowej. Ostatnio zaczęto nawet wypominać brak w literaturze szerszych analiz naukowych dotyczących tego problemu2. Jednak niemal w tym samym czasie pojawił się w orzecznictwie nowy odpowiedni kazus, którego rozstrzygnięcie daje świeży impuls do tego rodzaju analiz, a przynajmniej do podsumowania dotychczasowego stanu doktryny w tej kwestii.
Dopuszczalność autorskoprawnej ochrony znaku towarowego
Za możliwością uznania znaku za utwór autorskoprawny opowiada się Sąd Najwyższy. Stoi on na stanowisku, że znak towarowy podlega ochronie prawnej przede wszystkim na podstawie przepisów ustawy – prawo własności przemysłowej3 (dawniej – ustawy o znakach towarowych4), może jednak korzystać z ochrony kumulatywnej. Może być bowiem chroniony również w oparciu o inne przepisy. Należą do nich zwłaszcza przepisy ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji5, ale ponadto również przepisy PrAut6.
Ochronę znaku towarowego na podstawie przepisów PrAut dopuszcza też ogólnie Trybunał Konstytucyjny7. Podobnie podchodzi się do tej kwestii w praktyce sądów wspólnotowych8. Nie uważa się za coś niezwykłego sytuacji, w której to samo oznaczenie jest znakiem towarowym i zarazem – np. jako tytuł – utworem autorskoprawnym9.
Powyższe stanowisko znajduje akceptację w piśmiennictwie. Twierdzi się w nim, że znaki towarowe podlegają ochronie prawnej z tytułu przyznania na nie prawa wyłącznego wskutek rejestracji w Urzędzie Patentowym. Niezależnie od tego wykazują też niejednokrotnie cechy utworów, co pozwala objąć je ochroną opartą na przepisach PrAut10.
Również w praktyce organów podatkowych, zwłaszcza w ostatnich latach, respektuje się możliwość autorskoprawnej ochrony znaku towarowego. Uznaje się ją przede wszystkim na tle przepisów dotyczących podatków dochodowych dotyczących odpisów amortyzacyjnych od wartości niematerialnych i prawnych11.
Autorskoprawna ochrona znaku zarejestrowanego i niezarejestrowanego
Stanowisko SN zakłada zarazem, że autorskoprawna ochrona znaku towarowego dotyczy nie tylko zarejestrowanego znaku towarowego. Dotyczy również znaku niezarejestrowanego (np. słowno-graficznego oznaczenia „Pyramid”)12.
Także ten pogląd pokrywa się z opinią piśmiennictwa. Zauważa się w nim, że uznanie danego oznaczenia za znak towarowy i jednocześnie za utwór może dotyczyć oznaczenia zarejestrowanego, jak i niezarejestrowanego13.
Graficzny znak towarowy jako utwór
Niemniej w stanowisku SN zaznacza się, że na ochronę autorskoprawną zasługuje głównie znak graficzny. Znak jako utwór musi oczywiście nosić w sobie osobiste piętno twórcy i stanowić przez to przejaw działalności artystycznej. Mimo to, jako dobro przeznaczone dla oznaczania określonych towarów lub usług, powinien spełniać wymogi stawiane dziełom sztuki stosowanej. Najczęściej zatem znak realizuje łącznie te dwie przesłanki wtedy, gdy ma postać graficzną. Wtedy jest z punktu widzenia prawa autorskiego kwalifikowany jako dzieło plastyczne lub dzieło sztuki stosowanej14 (np. logogryf „New Man” charakteryzujący się oryginalnym liternictwem lub graficzny projekt kolorystycznych wersji oznaczenia „Lady Sabrina”15).
Zbieżny pogląd formułuje się również w nauce, która możliwość uznania znaku towarowego za utwór odnosi zwłaszcza do znaków graficznych, ewentualnie słowno-graficznych16. Wyjaśnia się, że wymienione znaki z reguły same stanowią utwór autorskoprawny lub przynajmniej zawierają taki utwór, tzn. składają się z niego17. Za szczególnie predestynowane do ochrony na gruncie prawa autorskiego uważa się też znaki przestrzenne, traktowane jako wspomniane dzieła plastyczne czy dzieła sztuki stosowanej, a także dzieła wzornictwa przemysłowego. Nie wyklucza się także przyznania kwalifikacji utworu znakom (dźwiękowym) będącym jednocześnie dziełem muzycznym18.
Problem autorskoprawnej kwalifikacji słownego znaku towarowego
1. Autorskoprawna ochrona dłuższych utworów słownych
Powyższe stanowisko wynika z ostrożnego podejścia doktryny do przyznania autorskoprawnej ochrony wyrażeniom słownym, w tym czysto słownym znakom towarowym. Uważa się, że [...]