Abstrakt
Zagadnienie związane z odpłatnością postępowania sądowego podlega ciągłym zmianom ustawowym. Zmiany te wynikają z dostrzeżenia przez ustawodawcę niedoskonałości obowiązujących w tym względzie regulacji, jak też są efektem badania zgodności stosownych unormowań przez TK1. Ustawodawca mając na uwadze dostrzeżone wadliwości obowiązujących przepisów ustawą z 17.12.2009 r. o zmianie ustawy – kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw2 dokonał kolejnej nowelizacji przepisów regulujących problematykę związaną z odpłatnością postępowania cywilnego. Niniejszy artykuł przedstawia obecnie obowiązujące zasady zwalniania od kosztów sądowych ze szczególnym uwzględnieniem zmian w tym zakresie wprowadzonych ZmKPCU.
Wprowadzenie
Sądowe postępowanie cywilne pozostaje nadal postępowaniem odpłatnym. Oznacza to, że podmiot zamierzający wystąpić na drogę sądową dla dochodzenia swoich praw jest zobowiązany uiścić należną opłatę od pisma wszczynającego takie postępowanie czy też ponosić niezbędne wydatki wynikające z jego toku. Zasady odpłatności postępowania cywilnego zostały uregulowane w Kodeksie postępowania cywilnego, np. art. 130 KPC oraz zasadniczo w ustawie z 28.7.2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych3. Przewidziana przez ustawę zasada odpłatności została przez ustawodawcę złagodzona poprzez wprowadzenie w KSCU instytucji zwolnienia od kosztów sądowych. Zgodnie z przepisami KSCU, zwolnienie od kosztów sądowych może być zwolnieniem ustawowym lub wynikać z orzeczenia sądu.
Zasady zwalniania strony od kosztów sądowych w postępowaniu cywilnym po nowelizacji z 17.12.2009 r.
Dokonana ZmKPCU zmiana została połączona z ponowną regulacją zasad związanych z ustanowieniem dla strony w postępowaniu sądowym pełnomocnika z urzędu. Dokonując tej zmiany ustawodawca zerwał z uprzednio obowiązującym modelem, który uzależniał przyznanie stronie takiego pełnomocnika od uprzedniego uzyskania przez nią zwolnienia od kosztów sądowych w całości lub części. Ustawodawca uzależnił jednak przyznanie stronie takiego pełnomocnika od jej sytuacji materialnej.
Jak wspomniano wyżej, ustawodawca dokonał również zmiany KSCU.
Utrzymana została regulacja, że o zwolnienie od kosztów sądowych może ubiegać się strona będąca osobą fizyczną – art. 102 KSCU, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną – art. 103 KSCU, organizacje społeczne, których zadanie nie polega na prowadzeniu działalności gospodarczej, w ich własnych sprawach w związku z działalnością społeczną, naukową (…) – art. 104 ust. 2 KSCU.
Przyznanie stronie sądowego zwolnienia od kosztów sądowych następuje na wniosek zainteresowanego podmiotu, o wniosku tym nadal rozstrzyga sąd. Trudno jest w tym miejscu zrozumieć [...]