Abstrakt

W artykule przedstawiono podmiotowy i przedmiotowy zakres odpowiedzialności przestępnego ujawnienia informacji poufnej w obrocie instrumentami finansowymi. Z przeprowadzonej przez Autora analizy wynika, że przepis art. 180 ustawy z 29.7.2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi¹ jest dysfunkcjonalny i nie zapewnia prawidłowej ochrony informacjom poufnym. Przedstawia on argumenty świadczące o mało precyzyjnej regulacji dotyczącej określenia znamion strony podmiotowej i przedmiotowej wskazanego czynu, co w konsekwencji powoduje trudności interpretacyjne. Wobec niejasnych kryteriów ustawowych służących dookreśleniu karalnego zachowania oraz podmiotu czynu zabronionego z art. 180 ObrlnstrFinU wydaje się być prawdopodobne, że z jednej strony rodzi on realną groźbę pociągnięcia do odpowiedzialności karnej osoby, która faktycznie nie ujawniła informacji poufnej, a z drugiej występuje możliwość uniknięcia tej odpowiedzialności przez osobę, która faktycznie informację taką ujawniła. Wnioskiem wynikającym z przedstawionych rozważań jest pilna potrzeba zmiany istniejących regulacji.

Wprowadzenie

Współcześnie informacja staje się coraz cenniejszym towarem, zwłaszcza w obrocie gospodarczym. Na jej wartość, nie tylko w wymiarze czysto ekonomicznym, lecz również osobistym, składa się wytężona i innowacyjna praca wielu osób. Okoliczność ta sprawia, że informacja o działalności spółki handlowej jawi się jako jej podstawowe dobro współokreślające podstawowy interes gospodarczy spółki. Ujawnianie takich informacji wpływa również negatywnie na cały obrót finansowy, albowiem narusza zasadę uczciwej konkurencji jego uczestników, a w szczególności inwestorów². W związku z powyższym zachodzi konieczność wprowadzenia instrumentów prawnych dla ochrony informacji handlowej jako dobra prawnego związanego z interesem spółki handlowej. Instrumenty te mają różny charakter i funkcje, albowiem ustawodawca wprowadził kompleksową prawną ochronę informacji w obrocie gospodarczym, począwszy od instrumentów administracyjnoprawnych, poprzez cywilnoprawne, skończywszy na karnoprawnych. Te ostatnie, zgodnie z zasadą ultima ratio prawa karnego w ochronie stosunków społeczno-gospodarczych, stanowią ostateczność i odnoszą się do najbardziej niebezpiecznych społecznie (gospodarczo) patologii związanych z nieuprawnionym ujawnieniem informacji o spółce³.

Omawiany rodzaj zachowania z oczywistego powodu dotyczy tych osób, które posiadają legalnie informacje o spółce, tj. osób zatrudnionych w spółce (np. członków jej władz). W tym kontekście należy podkreślić, że prawo karne odnosi się wyłącznie do wybranych nieuprawnionych aktów informacji, czyli naruszających określone kompetencje funkcyjne lub służbowe (np. uprawnienia i obowiązki członka rady nadzorczej lub zarządu). Wskazane powinności wyznaczane są przez różne akty prawne, począwszy od umów, a skończywszy na ustawie. Oznacza to, że przestępne ujawnienie informacji o spółce przez członka jej władz wymaga, tak na etapie interpretacji, jak i stosowania odpowiedniego przepisu karnego, odwołania się do reguł wyznaczających zakres kompetencji informacyjnej określonej osoby w danej spółce. Chodzi tutaj w szczególności o dokładne zrekonstruowanie normy sankcjonowanej w oparciu o reguły niemające charakteru karnoprawnego. Fakt ten znacznie utrudnia stosowanie prawa karnego w omawianym zakresie, co zapewne jest głównym powodem zauważalnych trudności w zajmowaniu się tytułowym zagadnieniem przez teoretyków i praktyków prawa karnego.

Podstawą odpowiedzialności karnej jest przestępstwo, definiowane jako czyn zabroniony bezprawny, społecznie szkodliwy w stopniu większym niż znikomy i zawiniony. W pierwszej kolejności konieczne jest więc wskazanie określonych typów czynów zabronionych, które odnoszą się do zachowania polegającego ogólnie na nieuprawnionym przekazywaniu informacji o spółce handlowej. W tym zakresie należy wskazać na następujące przepisy karne:

1) art. 180 ObrInstrFinU, określający przestępstwo ujawnienia informacji poufnej w obrocie instrumentami finansowymi,

2) art. 181 ObrInstrFinU, określający przestępstwo wykorzystania informacji poufnej w obrocie instrumentami finansowymi,

3) art. 23 ust. 1 ustawy z 16.4.1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji⁴, określający przestępstwo ujawnienia tajemnicy przedsiębiorstwa,

4) art. 179 ObrInstrFinU, określający przestępstwo ujawnienia tajemnicy zawodowej w obrocie instrumentami finansowymi,

5) art. 266 § 1 KK, określający przestępstwo ujawnienia tajemnicy służbowej.

Powyższe przepisy karne udzielają bezpośredniej ochrony informacji z zakresu obrotu gospodarczego, w szczególności informacji o spółce handlowej. Wśród nich szczególną uwagę zwraca przestępstwo ujawnienia informacji poufnej, które – w zakresie przestępnego ujawniania informacji o spółce handlowej – wysuwa się na pierwszy plan, jako najbardziej kontrowersyjne w praktyce i teorii prawa karnego.

Ogólna charakterystyka przestępstwa ujawnienia informacji poufnej

Przepis art. 180 ObrInstrFinU udziela karnoprawnej ochrony informacji wyłącznie w obrocie instrumentami finansowymi, i to w zakresie wskazanym w przedmiocie regulacji ustawowej z art. 1 ust. 1 i 2 ObrInstrFinU. Zakres kryminalizacji, związany ściśle z przedmiotem ochrony w postaci informacji poufnej, jest tutaj pośrednio wyznaczony przez ustawowe pojęcie tej informacji. Wskazany przepis karny chroni zatem tylko te informacje o spółce handlowej, które mają status informacji poufnej, a zatem szczególnego rodzaju informacji związanej z emitentem danego instrumentu finansowego. Okoliczność ta, przynajmniej z formalno-prawnego punktu widzenia, istotnie zawęża karnoprawną ochronę, a w konsekwencji – zastosowanie tego przepisu. Celem tego przepisu jest ochrona zasady równego dostępu do informacji na rynku papierów wartościowych w tym samym czasie dla wszystkich inwestorów⁵.

Zgodnie z art. 180 ObrlnstrFinU, odpowiedzialności karnej podlega ten, „Kto wbrew zakazowi, o którym mowa w art. 156 ust. 2 pkt 1, ujawnia informację poufną, podlega grzywnie do 2 000 000 zł albo karze pozbawienia wolności do lat 3, albo obu tym karom łącznie”. Jest to występek ścigany w trybie publiczno-skargowym „z urzędu”. Oznacza to m.in., że uprawniony do złożenia zawiadomienia o popełnieniu tego przestępstwa jest praktycznie każdy podmiot.

Konstrukcja i treść omawianego przestępstwa, opierająca się na odesłaniu do przepisu regulacyjnego z art. 156 ObrlnstrFinU, sprawia, że analiza jego znamion ustawowych wymaga wpierw przywołania pełnej treści ww. normy⁶.

Przepis art. 156 ust. 2 pkt 1 ObrlnstrFinU brzmi: „Osoby, o których mowa w ust. 1, nie mogą ujawniać informacji poufnej”. Treść tego zakazu opiera się zatem na kolejnych odwołaniach: podmiotowym, związanym ze wskazaniem adresatów zakazu i przedmiotowym, związanym z odniesieniem się do pojęcia „informacji poufnej”. Odnośnie tego ostatniego należy zauważyć, że pojęcie to jest użyte wprost w analizowanym przepisie karnym, jako przedmiot czynności sprawczej, co prowadziłoby do wstępnej konkluzji, że na tym etapie można je pominąć. Odnosząc się zaś do pierwszego odwołania o charakterze podmiotowym, należy od razu podkreślić, że w istocie odnosi się on do podmiotu badanego typu czynu zabronionego. Innymi słowy, zachodzi tożsamość pomiędzy podmiotem tego czynu, określonego znamionami: „Kto wbrew zakazowi…”, a adresatem zakazu z art. 156 ust. 2 pkt 1 ObrlnstrFinU. Analiza tego odwołania pozwala zatem określić krąg potencjalnych sprawców przestępstwa ujawnienia informacji poufnej, a w konsekwencji stwierdzić, czy ma ono charakter powszechny, czy indywidualny.

Podmiot czynu zabronionego z art. 180 ObrlnstrFinU

Sprawcą omawianego przestępstwa jest w istocie podmiot określony w art. 156 ust. 1 ObrInstrFinU, a więc [...]