Abstrakt

Zgodnie z treścią art. 418¹ § 1 zd. 1 KSH, akcjonariusz lub akcjonariusze reprezentujący nie więcej niż 5% kapitału zakładowego mogą żądać umieszczenia w porządku obrad najbliższego walnego zgromadzenia sprawy podjęcia uchwały o przymusowym odkupie ich akcji, przez nie więcej niż pięciu akcjonariuszy reprezentujących łącznie nie mniej niż 95% kapitału zakładowego, z których każdy posiada nie mniej niż 5% kapitału zakładowego (akcjonariusze większościowi). Procedura przymusowego odkupu akcji (tzw. sell out, buy out) jest jednym z instrumentów ochrony akcjonariuszy mniejszościowych¹. Przymusowy odkup akcji stanowi systemowe uzupełnienie prawa akcjonariuszy mniejszościowych przewidzianego w treści art. 418 § 2b KSH do żądania wykupu ich akcji przez akcjonariuszy większościowych, w przypadku, gdy owi akcjonariusze mniejszościowi nie zostali objęci przymusowym wykupem w trybie art. 418 § 1 KSH². W myśl art. 418¹ § 8 KSH przepisów o przymusowym odkupie akcji nie stosuje się do spółek publicznych³, spółek w likwidacji oraz spółek w upadłości, chyba że uchwała walnego zgromadzenia w sprawie przymusowego odkupu akcji zapadła co najmniej 3 miesiące przed ogłoszeniem likwidacji lub upadłości. Przedmiotem niniejszego opracowania jest relacja instytucji przymusowego odkupu akcji do postępowania upadłościowego i naprawczego.

Procedura przymusowego odkupu akcji w świetle przepisów KSH

Żądanie przymusowego odkupu akcji należy zgłosić do zarządu najpóźniej na miesiąc przed proponowanym terminem walnego zgromadzenia. Akcjonariusze mniejszościowi, którzy nie zgłosili żądania odkupu ich akcji i chcą być objęci uchwałą o przymusowym odkupie, powinni najpóźniej w terminie tygodnia od dnia ogłoszenia porządku obrad walnego zgromadzenia zgłosić do zarządu żądanie odkupu ich akcji (art. 418¹ § 2 KSH).

Uchwała walnego zgromadzenia akcjonariuszy w przedmiocie przymusowego odkupu akcji powinna określać akcje podlegające przymusowemu odkupowi oraz akcjonariuszy, którzy są zobowiązani odkupić akcje, jak również określać akcje przypadające każdemu z nabywców. Jeżeli uchwała nie określi innego sposobu podziału akcji przypadających każdemu z nabywców, akcjonariusze większościowi są obowiązani nabyć akcje proporcjonalnie do posiadanych akcji (art. 418¹ § 3 KSH).

Przy głosowaniu nad uchwałą, każda akcja ma jeden głos bez przywilejów lub ograniczeń (art. 416 § 2 w zw. z art. 418¹ § 1 zd. 2 KSH). Uchwała powinna być powzięta w drodze jawnego i imiennego głosowania oraz ogłoszona. (art. 416 § 3 w zw. z art. 418¹ § 1 zd. 2 KSH).

Co bardzo ważne, z punktu widzenia przedmiotu niniejszego opracowania, jeżeli uchwała w przedmiocie przymusowego odkupu akcji nie zostanie podjęta na walnym zgromadzeniu, spółka jest obowiązana do nabycia akcji akcjonariuszy mniejszościowych, w terminie 3 miesięcy od dnia walnego zgromadzenia, w celu umorzenia (art. 418¹ § 4 zd. 1 KSH). Jak trafnie podnosi M. Rodzynkiewicz, „żądanie [akcjonariuszy mniejszościowych] odkupu akcji przez akcjonariuszy większościowych przeradza się z mocy prawa w żądanie skierowane do spółki, aby nabyła akcje przeznaczone do odkupu w celu umorzenia i to niezależnie od tego, czy statut spółki przewiduje w ogóle możliwość umorzenia akcji spółki”⁴.

Akcjonariusze większościowi, z mocy ustawy odpowiadają wobec spółki za spłacenie całej sumy odkupu proporcjonalnie do akcji posiadanych w dniu walnego zgromadzenia (art. 418¹ § 4 zd. 2 KSH).

Następnie ustawodawca wskazuje, że akcjonariusze mniejszościowi, których akcje podlegają przymusowemu odkupowi, powinni, w terminie miesiąca od dnia walnego zgromadzenia, złożyć w spółce dokumenty akcji lub dowody ich złożenia do rozporządzenia spółki (art. 418¹ § 5 KSH). Ustawa, wzorem regulacji art. 418 § 2b zd. 3 KSH nie przewiduje bezpośrednio konsekwencji niedochowania powyższego obowiązku przez akcjonariuszy. Być może wynika to z założenia ustawodawcy, że jeżeli akcjonariusze zainicjowali procedurę odkupu, to na pewno złożą akcje w spółce (lub dowody ich złożenia do rozporządzenia spółki).

Cena odkupu akcji jest równa wartości przypadających na akcję aktywów netto, wykazanych w sprawozdaniu finansowym za ostatni rok obrotowy, pomniejszonych o kwotę przeznaczoną do podziału między akcjonariuszy (art. 418¹ § 6 zd. 1 KSH). Do dnia uiszczenia całej sumy odkupu akcjonariusze mniejszościowi zachowują wszystkie uprawnienia z akcji (art. 418¹ § 6 zd. 2 KSH).

Zgodnie z art. 417 § 2 w zw. z art. 418¹ § 6 zd. 3 KSH, osoby, które mają odkupić akcje, powinny wpłacić należność równą cenie wszystkich nabywanych akcji (cena wykupu) na rachunek bankowy spółki w terminie trzech tygodni od dnia ogłoszenia ceny odkupu przez zarząd. Z kolei po myśli art. 417 § 3 w zw. z art. 418¹ § 6 zd. 3 KSH zarząd powinien dokonać odkupu akcji na rachunek akcjonariuszy⁵.

Jeżeli akcjonariusz lub spółka, uczestniczący w odkupie akcji, nie zgadzają się z ceną odkupu określoną w sposób wskazany w art. 418¹ § 6 KSH, mogą zwrócić się do sądu rejestrowego o wyznaczenie biegłego rewidenta w celu ustalenia ich ceny rynkowej, a w jej braku, godziwej ceny odkupu (art. 418¹ § 7 zd. 1 KSH). Biegły obowiązany jest do złożenia szczegółowej opinii w dwóch egzemplarzach (jeden dla sądu rejestrowego, drugi dla wnioskodawcy – akcjonariusza lub spółki; jeżeli wniosek o wyznaczenie biegłego rewidenta złożony został przez więcej niż jednego wnioskodawcę, wówczas liczba egzemplarzy opinii powinna ulec odpowiedniemu zwiększeniu). Sąd rejestrowy określa wynagrodzenie za pracę biegłego rewidenta i zatwierdza rachunek jego wydatków. Jeżeli wnioskodawca nie uiścił należności, sąd rejestrowy ściąga ją w trybie przewidzianym dla egzekucji opłat sądowych (art. 312 § 5 i 6 w zw. z art. 418¹ § 7 zd. 2 KSH).

W przypadku rozbieżności zdań między wnioskodawcą a biegłym rewidentem spór rozstrzyga sąd rejestrowy na wniosek wnioskodawcy. Na postanowienie sądu wydane w wyniku rozpatrzenia wniosku nie przysługuje środek odwoławczy. Sąd rejestrowy może wyznaczyć nowego biegłego rewidenta, jeżeli uzna to za uzasadnione (art. 312 § 8 w zw. z art. 418¹ § 7 zd. 2 KSH).

Przymusowy odkup akcji a postępowanie upadłościowe

1. Przymusowy odkup akcji a dwa tryby prowadzenia postępowania upadłościowego

Jak wspomniano o tym wcześniej, przepisów o przymusowym odkupie akcji nie stosuje się do spółek w upadłości, chyba że uchwała walnego zgromadzenia w sprawie przymusowego odkupu akcji zapadła co najmniej 3 miesiące „przed ogłoszeniem upadłości” (art. 418¹ § 8 KSH).

Upadłość, o której mowa w art. 418¹ § 8 KSH, to upadłość spółki akcyjnej. Z punktu widzenia przesłanek zastosowania procedury przymusowego odkupu akcji nie ma znaczenia upadłość akcjonariuszy większościowych czy akcjonariuszy mniejszościowych uczestniczących w procedurze odkupu akcji.

Przepis art. 418¹ KSH wprowadzający instytucję przymusowego odkupu akcji został dodany przez art. 14 pkt 3 ustawy z 3.6.2005 r. o szczególnych uprawnieniach Skarbu Państwa oraz ich wykonywaniu w spółkach kapitałowych o istotnym znaczeniu dla porządku publicznego lub bezpieczeństwa publicznego⁶ z dniem 19.8.2005 r., a zatem już po