Abstrakt

W obrocie gospodarczym wykorzystuje się różnorodne zabezpieczenia, których zadaniem jest umocnienie pozycji prawnej wierzyciela w odniesieniu do przysługujących mu wierzytelności. W niniejszym artykule przedstawiono, w jakich przypadkach konieczną przesłanką wykonania zabezpieczenia jest wymagalność zabezpieczonej wierzytelności¹.

Zabezpieczenia akcesoryjne

W pierwszej kolejności należy omówić zabezpieczenia akcesoryjne (niesamoistne, zależne, zawisłe). Chodzi o relacje prawne, w których występuje normatywne podporządkowanie prawa zabezpieczającego wobec zabezpieczonej wierzytelności².

Przepisy prawa mogą w różnym zakresie wyznaczać akcesoryjność zabezpieczenia³. Akcesoryjność taka może występować na trzech podstawowych płaszczyznach⁴:

• na płaszczyźnie podmiotowej,
• na płaszczyźnie czasowej,
• na płaszczyźnie treści.

Uzależnienie wykonania zabezpieczenia od wymagalności zabezpieczonej wierzytelności jest jednym z elementów akcesoryjności zabezpieczenia na płaszczyźnie treści.

Poręczenie

Akcesoryjność poręczenia wynika już z samej definicji umowy poręczenia zamieszczonej w art. 876 § 1 KC. Zgodnie z tą definicją, poręczyciel zobowiązany jest względem wierzyciela do wykonania zobowiązania na wypadek, gdyby dłużnik tego zobowiązania nie wykonał. Zobowiązanie można uznać za niewykonane wtedy, gdy dłużnik w odpowiednim terminie nie zadośćuczynił wierzytelności przysługującej wierzycielowi, który otrzymał poręczenie. W konsekwencji art. 876 § 1 KC prowadzi do wniosku, że przesłanką wykonania poręczenia przez wierzyciela (tj. dochodzenia przezeń roszczeń wobec poręczyciela) jest wymagalność zabezpieczonej wierzytelności⁵.

Powyższy wniosek wspiera brzmienie art. 883 § 1 KC, zgodnie z którym poręczyciel może podnieść przeciwko wierzycielowi wszystkie zarzuty, jakie przysługują dłużnikowi. Do zarzutów takich zalicza się m.in. twierdzenie, że zabezpieczona wierzytelność jest jeszcze niewymagalna.

W przypadku, gdy wierzyciel wytoczy powództwo przeciwko poręczycielowi, a zabezpieczona wierzytelność nie stanie się wymagalna do chwili zamknięcia rozprawy (art. 316 § 1 KPC), powództwo podlega oddaleniu jako przedwczesne. Jeżeli poręczyciel złożył oświadczenie o poddaniu się egzekucji w trybie art. 777 § 1 pkt 4–5 KPC lub art. 97 ust. 1 ustawy z 29.8.1997 r. – Prawo bankowe⁶, a wierzyciel, pomimo niewymagalności zabezpieczonej wierzytelności, złożył wniosek o nadanie tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności oraz wszczęcie egzekucji, poręczyciel może wytoczyć powództwo opozycyjne w celu pozbawienia takiego tytułu wykonalności (art. 840 § 1 pkt 1 KPC) oraz żądać naprawienia szkody od wierzyciela w reżimie odpowiedzialności deliktowej (art. 415 KC).

Strony umowy poręczenia mogą wprowadzić dodatkowe przesłanki, których spełnienie warunkuje aktualizację odpowiedzialności poręczyciela. Może to być np. bezskuteczność egzekucji z majątku dłużnika (tzw. klauzula odpowiedzialności subsydiarnej; zob. art. 881 KC in principio), wymaganie osobnego wezwania poręczyciela do zapłaty⁷.

Jeżeli strony umowy postanawiają, że wierzyciel może dochodzić od zabezpieczyciela wykonania zobowiązania, pomimo że zabezpieczona wierzytelność jest jeszcze niewymagalna, umowa taka jest ważna (art. 353¹ KC). Nie spełnia ona [...]