Abstrakt

W niniejszym artykule omówiono problem działania na gruncie postępowania cywilnego w charakterze pełnomocnika procesowego osoby, która pełnomocnikiem tym być nie może, nie ma umocowania lub przekracza jego zakres. Zagadnienie jest istotne z uwagi na fakt, że procedura cywilna a natura rei musi posiadać regulacje specyficzne, dostosowane do dynamiki postępowania. Z przeprowadzonego wywodu wynika, że fałszywe pełnomocnictwo procesowe powinno się utożsamiać z nienależytym umocowaniem pełnomocnika procesowego, przez które trzeba rozumieć działanie bez umocowania, z przekroczeniem jego zakresu lub po jego wygaśnięciu (materialne przesłanki), jak i działanie osoby, która w świetle ustawy procesowej pełnomocnikiem procesowym być nie może (procesowe przesłanki). Istotną kwestią jest też możliwość potwier­dzenia przez mocodawcę czynności procesowej dokonanej przez fałszywego pełnomocnika procesowego, która istnieje jedynie w przypadku wystąpienia materialnych przesłanek fałszywego pełnomocnictwa.

Wprowadzenie

W prawie cywilnym materialnym nie mamy do czynienia z enumeratywnym wyliczeniem podmiotów, które mogą być pełnomocnikami. Pełnomocnikiem może być każdy, kto ma zdolność prawną, ewentualnie ograniczoną zdolność prawną. W postępowaniu cywilnym jest inaczej, czego normatywnym wyrazem jest art. 87, a także art. 87¹ § 1, art. 465 § 1, art. 479⁸, art. 479²⁹ § 3, art. 479⁵¹, 479⁶², 479⁷³ KPC, które explicite wskazują, kto może być pełnomocnikiem procesowym na gruncie przedmiotowej procedury. Przepisy postępowania cywilnego zawierają ograniczenia podmiotowe co do możliwości bycia pełnomocnikiem procesowym. Mogą nim być: adwokaci, radcowie prawni, rzecznicy patentowi (w sprawach własności przemysłowej), osoby sprawujące zarząd majątkiem lub interesami strony, osoby pozostające ze stroną w stałym stosunku zlecenia (jeżeli przedmiot sprawy wchodzi w zakres tego zlecenia), współuczestnicy sporu, rodzice, małżonkowie, rodzeństwo, zstępni strony, osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia, pracownicy jednostki albo jej organu nadrzędnego (w przypadku osób prawnych lub przedsiębiorców, w tym nieposiadających osobowości prawnej), przedstawiciele właściwych w sprawach z zakresu pomocy społecznej organów jednostek samorządu terytorialnego oraz organizacji społecznych, mających na celu udzielanie pomocy rodzinie (w sprawach o ustalenie i zaprzeczenie pochodzenia dziecka i o roszczenia alimentacyjne), przedstawiciele organizacji zrzeszających rolników indywidualnych, których rolnik jest członkiem (w sprawach związanych z prowadzeniem gospodarstwa rolnego pełnomocnikiem rolnika), przedstawiciele organizacji, do których zadań statutowych należy ochrona konsumentów (w sprawach związanych z ochroną praw konsumentów), przedstawiciele organizacji, do których zadań statutowych należą sprawy popierania własności przemysłowej i udzielania pomocy twórcom projektów wynalazczych (w sprawach związanych z ochroną własności przemysłowej), przedstawiciele związków zawodowych lub inspektorzy pracy albo pracownicy zakładu pracy, w którym mocodawca jest lub był zatrudniony, a ubezpieczonego – także przedstawiciele organizacji zrzeszających emerytów i rencistów (w sprawach pracownika lub ubezpieczonego), pełnomocnicy ustanowieni do reprezentowania przedsiębiorcy wobec polskich organów administracji publicznej, na podstawie przepisów o zasadach prowadzenia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej działalności gospodarczej w zakresie drobnej wytwórczości przez zagraniczne osoby prawne i fizyczne, a także banki (w sprawach zagranicznego przedsiębiorcy), pracownicy Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (jako pełnomocnicy Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów przed sądem ochrony konkurencji i konsumentów), pracownicy Urzędu Regulacji Energetyki (jako pełnomocnicy Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki w sprawach z zakresu regulacji energetyki), pracownicy Urzędu Komunikacji Elektronicznej (jako pełnomocnicy Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej w sprawach z zakresu regulacji telekomunikacji i poczty), pracownicy Urzędu Regulacji Energetyki (jako pełnomocnicy Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki w sprawach z zakresu regulacji energetyki), pracownicy Urzędu Transportu Kolejowego (jako pełnomocnicy Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego w sprawach z zakresu regulacji transportu kolejowego).

Powyższe wytłumaczenie skłania do poszukiwania odpowiedzi na następujące pytania.

Mając na uwadze interdyscyplinarny charakter pełnomocnictwa, w pierwszej kolejności należy odpowiedzieć na pytanie: jak należy rozumieć pojęcie fałszywego pełnomocnictwa na gruncie postępowania? Drugim problemem, korelującym z pierwszym, jest odpowiedź na pytanie: jaką rolę spełnia art. 87 i in. KPC w kontekście fałszywego pełnomocnictwa procesowego?

Pojęcie fałszywego pełnomocnictwa procesowego

Kwestia prawidłowej reprezentacji w postępowaniu cywilnym ma fundamentalne znaczenie dla jego prawidłowości. W przedmiotowym postępowaniu działanie za stronę w charakterze pełnomocnika procesowego osoby, która biorąc pod uwagę normy prawne zawarte w art. 87 i in. KPC, pełnomocnikiem tym być nie może, zawsze prowadzić będzie do nieważności postępowania¹.

W takiej sytuacji mamy do czynienia z nienależytym umocowaniem pełnomocnika (art. 379 pkt 2 in fine KPC), co znajduje mocny wydźwięk w judykaturze.

Takie stwierdzenie nieuchronnie implikuje potrzebę szerszego rozważenia zakresu pojęciowego enigmatycznego określenia, którym posłużył się SN w przedmiotowej uchwale, mianowicie określenia „osoba, która nie może być pełnomocnikiem”. Moim zdaniem, pojęcie to należy immanentnie powiązać z nienależytym umocowaniem pełnomocnika na gruncie postępowania cywilnego.

Termin „nienależyte umocowanie” jest kategorią normatywną, zatem należy do języka prawnego. Ustawodawca posługuje się nim w art. 63 in fine, art. 202 in fine oraz art. 379 pkt 2 in fine KPC.

W stosunku do pełnomocnika procesowego termin ten został użyty w dwóch ostatnich z wyżej wskazanych artykułów – w art. 202 in fine KPC, jako zarzut procesowy, w art. 379 pkt 2 in fine KPC, jako przyczyna nieważności postępowania. Z punktu widzenia prowadzonego wywodu tylko one mają relewantne znaczenie, dlatego też one zasadniczo będą przedmiotem prowadzonej analizy.

M.P. Wójcik³ uważa, że nienależyte umocowanie zachodzi zarówno w razie wadliwego udzielenia pełnomocnictwa osobie mogącej być pełnomocnikiem, jak i ze względu na działanie w charakterze pełnomocnika osoby, która w danej sprawie nie może nim być ze względu na brak kwalifikacji podmiotowych.

Ustosunkowując się do powyższego należy zauważyć, że są to jedynie przesłanki czysto procesowe nienależytego umocowania, które ograniczają się do art. 87 i in. KPC. Takie pojmowanie nienależytego umocowania koresponduje ze stanowiskiem SN, który w wyroku z 20.8.2001 r. stwierdza, że brak należytego umocowania pełnomocnika występuje zarówno wtedy, gdy w tym charakterze występowała osoba, która mogła być pełnomocnikiem, lecz istniały braki w udzieleniu pełnomocnictwa, jak i wtedy, gdy jako pełnomocnik podejmowała czynności osoba, która w ogóle pełnomocnikiem być nie mogła⁴.

Dokonując analizy pojęcia nienależytego umocowania w formalnym aspekcie, nie można zapominać o tym, że również w postępowaniu cywilnym mogą mieć miejsce sytuacje objęte hipotezami norm prawnych zawartych w art. 103–105 KC. Stwierdzenie, że w: „(….) charakterze [pełnomocnika] występowała osoba, która mogła być pełnomocnikiem, lecz istniały braki w udzieleniu pełnomocnictwa” jest bardzo enigmatyczne i wskazuje jedynie na sytuacje, gdy pełnomocnictwo zostało udzielone, lecz z różnych przyczyn okazało się nieważne. Nie obejmuje zaś sytuacji, gdy [...]