Abstrakt

Postępowaniem klauzulowym określa się postępowanie o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu, czyli postępowanie, w którym powstaje tytuł wykonawczy, stanowiący podstawę egzekucji sądowej. Postępowanie klauzulowe zostało fragmentarycznie uregulowane w art. 776–795 KPC. W literaturze i orzecznictwie nie ma zgody co do charakteru tego postępowania, formułowanych było wiele poglądów, często przeciwstawnych¹. W niniejszym artykule ograniczono się do przedstawienia aktualnie dominującego, tak w nauce jak i praktyce, poglądu, zgodnie z którym postępowanie klauzulowe ma charakter autonomiczny w stosunku do postępowania rozpoznawczego, a także w stosunku do właściwego postępowania egzekucyjnego, będąc jednak częścią postępowania egzekucyjnego w znaczeniu szerokim². Mieszany charakter postępowania klauzulowego pociąga za sobą pytanie o koszty tego postępowania, a w szczególności o zasady, jakimi powinien kierować się sąd orzekając o kosztach i o obciążeniu nimi danej strony postępowania. Wreszcie rozpatrzenia wymagają środki obrony strony niesłusznie, w jej opinii, obciążonej kosztami postępowania klauzulowego.

Charakter kosztów postępowania klauzulowego

Koszty postępowania klauzulowego powszechnie zalicza się do kosztów postępowania egzekucyjnego³. Wynika to z kolei z faktu zaliczenia postępowania klauzulowego do postępowania egzekucyjnego w znaczeniu szerokim. W postępowaniu egzekucyjnym obowiązuje zasada odpowiedzialności dłużnika za koszty egzekucji, niezależnie od wyniku tego postępowania (art. 770 KPC), natomiast w postępowaniu rozpoznawczym obowiązuje zasada odpowiedzialności za wynik sprawy (art. 98 i n. KPC). Prima facie zaliczenie kosztów postępowania klauzulowego do kosztów postępowania egzekucyjnego powinno skutkować koniecznością stosowania do tych kosztów w pierwszym rzędzie art. 770 KPC. Stanowisko to akceptuje większość doktryny⁴ i orzecznictwa. Ze stanowiskiem tym zamierzam polemizować, gdyż w mojej ocenie nie jest słuszne. W art. 770 KPC wyraźnie jest mowa o kosztach egzekucji. Egzekucja nie jest tożsamym pojęciem z postępowaniem egzekucyjnym⁵, z czego płynie wniosek, że nie wolno utożsamiać kosztów egzekucji z kosztami postępowania egzekucyjnego. Przyjąć więc należy, że wspomniany przepis dotyczy kosztów właściwego postępowania egzekucyjnego. Artykuł 770 KPC, stanowiący wyjątek, lex specialis, w stosunku do ogólnych przepisów o kosztach (art. 98–110 KPC), nie powinien być w nieuprawniony sposób stosowany do innych postępowań. Autonomiczny charakter postępowania klauzulowego przekłada się również na koszty tego postępowania, które nie są ani kosztami postępowania rozpoznawczego, ani kosztami właściwego postępowania egzekucyjnego⁶. Koszty postępowania klauzulowego powinien więc ustalić sąd nadający klauzulę wykonalności, zgodnie z zasadą, że koszty postępowania egzekucyjnego powinny być ustalone w postępowaniu egzekucyjnym, z którego wynikły. Nie mogą być natomiast ustalone w innym postępowaniu⁷. Sąd w postępowaniu klauzulowym nie działa jako organ egzekucyjny, a tym samym nie prowadzi egzekucji. Artykuł 770 KPC znajduje zastosowanie jedynie do właściwego postępowania egzekucyjnego, w którym organem egzekucyjnym jest, co do zasady, komornik, ale w niektórych przypadkach również sąd⁸. We wszystkich więc sprawach, w których sąd w postępowaniu egzekucyjnym nie działa jako organ egzekucyjny, zastosowanie powinny znaleźć, z mocy art. 13 § 2 KPC, przepisy o kosztach w procesie (art. 98–110 KPC). Odmienny pogląd, wyrażony przez E. Wengerka⁹, a powtarzany także przez innych komentatorów¹⁰, opierał się na błędnym uznaniu przez tego autora sądu orzekającego w przedmiocie nadania klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu jako organu egzekucyjnego, podczas gdy sąd ten w postępowaniu klauzulowym występuje jako sąd egzekucyjny¹¹. Nie można, omawiając koszty postępowania klauzulowego, pominąć znaczącej ewolucji poglądów nauki na temat charakteru tego postępowania^12.

Orzeczenie o kosztach

W literaturze wyrażony został pogląd¹³, zgodnie z którym, możliwość odpowiedniego stosowania w postępowaniu egzekucyjnym przepisów Księgi I Części I KPC o kosztach nie zwalnia sądu z respektowania zasady wyrażonej w [...]