Abstrakt

Na tle rozpoznanej przez SN sprawy powstaje w szczególności pytanie: czy można poprzestać na stwierdzeniu nienależytego wykonania zobowiązania i potencjalnego charakteru pewnych uprawnień, które wynikają z przepisów regulujących odpowiedzialność kontraktową, czy też istotne jest zaistnienie przesłanek takich uprawnień? Problem zbiegu norm jest osadzany na „sytuacji konkretnej”, co może być odczytywane jako postulat uwzględnienia wszystkich elementów stanu faktycznego istotnych z punktu widzenia oceny prawnej. Odniesienie tej reguły do opisanego wyżej ustalonego przez SN stanu faktycznego sprawy (jako okoliczności kluczowej dla rozwiązania problemu zbiegu przepisów) prowadzi do wniosku, że skoro nie zaistniały przesłanki zastosowania przepisów, z którymi wiąże się perspektywa roszczenia o zwrot świadczenia (art. 395 § 2, art. 491 § 1, art. 492, 494, art. 495 § 1 KC), to nie powstał w ogóle opisany wyżej problem ich znaczenia dla stosowania art. 414 KC. W dalszej kolejności należy rozważyć, czy pomimo braku podważenia podstawy świadczenia mogło jednak powstać roszczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia. Istnieje pogląd, który zdecydowanie wskazuje na odpowiedź negatywną, gdyż łączy z więzią obligacyjną tytuł prawny uzyskanej korzyści majątkowej. Należy jednak pamiętać, że pewnym przypadkom nabycia prawa nie towarzyszy podstawa prawna korzyści majątkowej. Można przy tym zastanawiać się, czy takie sytuacje stanowią zbiór zamknięty. Wątpliwości związane z art. 169 KC, dotyczące poruszonego tu zagadnienia, wskazywałyby na odpowiedź negatywną. Warto także wspomnieć o jednym z wariantów interpretacyjnych w spornej kwestii natury uprawnienia z art. 560 § 1 zd. 1 KC, które dotyczy obniżenia ceny. Zgodnie z tym wariantem, z przepisu tego wynika bezpośrednio roszczenie o zwrot części zapłaconej przez kupującego ceny. Koncepcja ta pozwala zatem żądać zwrotu części świadczenia bez uprzedniego podważenia jej podstawy. Pomijając sporny charakter żądania tej treści w przedstawionym przypadku, narzuca się pytanie o dopuszczalność przyjęcia opisanej koncepcji na płaszczyźnie przepisów Tytułu V Księgi III Kodeksu cywilnego. Jeżeli uwzględnimy fakt, że na gruncie Kodeksu cywilnego nienależne świadczenie jest uważane za szczególny przypadek bezpodstawnego wzbogacenia, to odpowiedź powinna być negatywna. Konsekwencją takiej relacji pomiędzy nienależnym świadczeniem a bezpodstawnym wzbogaceniem jest bowiem twierdzenie, że brak podstaw kondykcji z art. 410 § 2 KC przy spełnionym świadczeniu wyklucza oparcie roszczenia na art. 405 KC. Twierdzenie to jest niewątpliwie zgodne z logiką konstrukcji reżimu bezpodstawnego wzbogacenia w ujęciu przepisów Tytułu V Księgi III Kodeksu cywilnego. Wydaje się również, że właśnie do tego twierdzenia, a nie wykładni art. 414 KC, powinien odwołać się SN, odmawiając rozliczenia na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu części wynagrodzenia za nienależycie wykonaną usługę. Ocena stanu faktycznego w kontekście problemu zbiegu roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia oraz z tytułu niewykonania i nienależytego wykonania zobowiązania powinna być poprzedzona procesem ustalania in concreto roszczenia z art. 405 KC. Uwagi zawarte w tej części glosy wskazują na wynik negatywny takiego procesu dla analizowanego fragmentu stanu faktycznego sprawy rozstrzygniętej w komentowanym wyroku oraz na brak podstaw do oceny tego fragmentu w świetle art. 414 KC.