Abstrakt

Dnia 16.5.2011 r. weszła w życie ustawa z 4.2.2011 r. – Prawo prywatne międzynarodowe¹. Jak wskazywano na etapie prac legislacyjnych, w uzasadnieniu do projektu powyższego aktu², ma on zmierzać do zharmonizowania przepisów krajowych z zakresu prawa prywatnego międzynarodowego z prawem unij­nym, a także do jego unowocześnienia i usunięcia luk występujących w ustawie z 15.11.1965 r. – Prawo prywatne międzynarodowe³. W porównaniu do ustawy uprzednio obowiązującej, nowa regulacja z zakresu prawa prywatnego międzynarodowego wprowadziła rozbudowaną regulację wskazującą prawo właściwe dla własności i innych praw rzeczowych. Niniejsze opracowanie poświęcone jest przedstawieniu, analizie i ocenie nowej regulacji z zakresu prawa prywatnego międzynarodowego dotyczącej własności i innych praw rzeczo­wych, która bez wątpienia wydaje się mieć bardzo doniosłe znaczenie praktyczne. Reguła ogólna w zakresie wska­zania prawa właściwego dla praw rzeczowych pozostała w PrPrywM niezmienna. Bardzo pozytywnie należy ocenić wprowadzenie odrębnej normy kolizyjnej wskazującej prawo właściwe dla rzeczy w transporcie oraz wprowadzenie regulacji dotyczącej prawa właściwego dla prawa wynikającego z zapisu papieru wartościowego na rachunku w systemie rozrachunku papierów wartościowych. Negatywnie zaś ocenić można regulację praw rzeczowych na statku wodnym i powietrznym oraz brak w ustawie szczególnej regulacji normatywnej dotyczącej wskazania prawa właściwego dla praw rzeczowych na prawach.

Wprowadzenie

Konieczność oznaczenia prawa właściwego dla własności i innych praw rzeczowych wydaje się być niezwykle istotna z punktu widzenia międzynarodowego obrotu gospodarczego. Należy bowiem zauważyć, że gospodarki krajowe połączone są rozmaitymi powiązaniami ekonomicznymi, które nota bene mogą przybierać silniejszą bądź słabszą postać (unie gospodarcze⁴, układy o wolnym handlu⁵). Jak wskazuje się w literaturze, powiązania powyższe materializują się w postaci przepływów realnych: wymiany towarów, ruchu czynników produkcji, ruchu ludzi oraz przekazu informacji⁶. Powyższa wymiana w zakresie towarów i czynników produkcji dokonuje się w oparciu o różnego typu stosunki o charakterze prywatnoprawnym. Stosunki te, co oczywiste, charakteryzuje występowanie elementu obcego. W związku z powyższym, gdy przedmiotem obrotu są towary – rzeczy – istnieje konieczność ustalenia prawa właściwego dla ich własności i innych praw rzeczowych. Warto przy tym zwrócić uwagę, że zazwyczaj obrót towarowy utożsamiany jest ze stosunkami prawnymi o charakterze obligacyjnym, stanowiącymi podstawę wymiany towarowo-pieniężnej. Należy jednak pamiętać, że wymianie towarowo-pieniężnej towarzyszą zmiany w zakresie stosunków prawnorzeczowych, stanowiące następstwo stosunków prawnych o charakterze obligacyjnym. Wobec powyższego, w przypadku międzynarodowej wymiany towarowej konieczne stanie się nie tylko ustalenie prawa właściwego dla stosunków obligacyjnych, ale również prawa właściwego dla własności i innych praw rzeczowych na rzeczach stanowiących przedmiot wymiany. Świadczy o tym chociażby art. 4b Konwencji Narodów Zjednoczonych o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów, sporządzonej w Wiedniu 11.4.1980 r.⁷. Zgodnie z postanowieniami tego przepisu, Konwencja o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów reguluje jedynie zawarcie umowy sprzedaży oraz prawa i obowiązki sprzedającego i kupującego, wynikające z takiej umowy, nie dotyczy ona jednak skutków, jakie może mieć umowa w odniesieniu do własności sprzedanych towarów. Stąd w sytuacji, gdy prawem właściwym dla międzynarodowej umowy sprzedaży towarów są jednolite normy merytoryczne zawarte w Konwencji, i tak będzie zachodziła konieczność ustalenia statutu rzeczowego, w oparciu o który dokonywana będzie ocena skuteczności nabycia własności towarów.

Ponadto, kwestia ustalenia prawa właściwego dla własności i innych praw rzeczowych wydaje się być również niezwykle istotna z powodu intensyfikacji ruchu osobowego, dokonującej się głównie w ramach Unii Europejskiej (w oparciu o swobodę przepływu osób), której towarzyszy również przemieszczanie składników majątkowych, w tym rzeczy, a należy pamiętać, że unifikacja norm kolizyjnych w ramach UE nie objęła dotychczas norm kolizyjnych wskazujących prawo właściwe dla własności i innych praw rzeczowych.

Prawo właściwe dla własności i ograniczonych praw rzeczowych oraz posiadania

1) Reguła ogólna

Zgodnie z art. 41 PrPrywM, własność i inne prawa rzeczowe podlegają prawu państwa, w którym znajduje się ich przedmiot. Tym samym, kryterium, za pomocą którego powiązana zostaje sytuacja życiowa określona w zakresie powyższej normy kolizyjnej z właściwym porządkiem prawnym jest miejsce położenia przedmiotu własności i innych praw rzeczowych. Powyższe rozwiązanie polegające na posłużeniu się łącznikiem obiektywnym o charakterze przedmiotowym nie jest rozwiązaniem nowym. Stanowi bowiem powtórzenie art. 24 ust. 1 PrPrywM65. Było ono także znane już na gruncie ustawy z 2.8.1926 r. o prawie właściwem dla stosunków prywatnych międzynarodowych⁸. Przyjęcie, jako łącznika miejsca położenia przedmiotu praw dla normy ogólnej wskazującej statut rzeczowy jest rozwiązaniem powszechnie akceptowanym w obcych porządkach prawnych, m.in. w prawie prywatnym międzynarodowym włoskim⁹, belgijskim¹⁰, rumuńskim¹¹, bułgarskim¹² oraz szwajcarskim¹³. Regulacja PrPrywM65 nie zawierała norm szczególnych dotyczących kwestii szczegółowych z zakresu statutu rzeczowego, a jedynie ogólną normę kolizyjną o bardzo szerokim zakresie. Powodowało to szereg trudności przy poszukiwaniu prawa właściwego¹⁴. Dlatego też pozytywnie należy ocenić wprowadzenie szczególnych norm kolizyjnych w odniesieniu do sytuacji życiowych powiązanych ze stosunkami prawno-rzeczowymi, dla których wskazanie prawa właściwego w oparciu o normę ogólną mogłoby nastręczać wątpliwości, o czym będzie jeszcze mowa w dalszej części niniejszego opracowania.

W nowej regulacji ustawodawca nie wprowadził normy rozstrzygającej, w oparciu o jakie prawo należy dokonywać kwalifikacji pojęcia „prawa rzeczowe”. Nie uczynił również tego w odniesieniu do kwalifikacji pojęć „rzecz ruchoma” i „nieruchomość”. Odmienne rozwiązania można spotkać w obcych normach kolizyjnych, gdzie w odniesieniu do kwalifikacji pojęć zostało wskazane prawo, w oparciu o które należy jej dokonywać¹⁵. Kwalifikacja pojęć prawnych w zakresie poszukiwania prawa właściwego dla praw rzeczowych odgrywa szczególnie doniosłą rolę, niejednokrotnie decydując, czy prawo właściwe ma być poszukiwane w oparciu o normę kolizyjną właściwą dla praw rzeczowych, czy też w oparciu o normę kolizyjną wskazującą prawo właściwe dla stosunków obligacyjnych¹⁶. Wobec tego, że ustawodawca nie przesądził, w oparciu o jakie prawo należy dokonywać kwalifikacji pojęć prawnych, to powinna ona następować w oparciu o [...]