Abstrakt

Dnia 19.8.2011 r. została uchwalona ustawa o usługach płatniczych¹. Ustawa, obok uporządkowania dotych­czas funkcjonujących w zakresie usług płatniczych reguł, wprowadza także do prawa polskiego szereg nowych instytucji prawnych. W niniejszym artykule omówiono najważniejsze z nich, czyli pojęcia: usług płatniczych, umowy o usługę płatniczą, instytucji płatniczej, biura usług płatniczych, instrumentów i płatniczych środków, a także wymogi niezbędne dla uznania podmiotów za dostawców usług płatniczych. Przedstawiony został także zakres zastosowania nowej ustawy, uzależniony od kryteriów siedziby dostawców usług płatniczych oraz waluty transakcji.

Wprowadzenie

UsłPłU stanowi transpozycję dyrektywy 2007/64/WE o usługach płatniczych², jak również części dyrektywalnej rozporządzenia nr 924/2009 w sprawie płatności transgranicznych we Wspólnocie³. Ustawa ta, poza kompleksową regulacją tzw. usług płatniczych, dokonuje zmian szeregu obowiązujących ustaw, w tym ustawy z 29.8.1997 r. – Prawo bankowe⁴ oraz ustawy z 12.9.2002 r. o elektronicznych instrumentach płatniczych⁵. Część przepisów ElektrInstrPłU pozostanie w mocy do czasu transpozycji do prawa polskiego tzw. EMD II, czyli drugiej dyrektywy o pieniądzu elektronicznym⁶. Transpozycja EMD II ma być zrealizowana w drodze nowelizacji UsłPłU oraz uchylenia pozostających w mocy przepisów ElektrInstrPłU⁷. Docelowo usługi płatnicze mają być regulowane przez jeden zasadniczy akt prawny na szczeblu krajowym.

Głównym celem dyrektywy 2007/64 było stworzenie jednolitych ram prawnych dla funkcjonowania usług płatniczych na obszarze Wspólnoty Europejskiej oraz Europejskiego Obszaru Gospodarczego⁸. Termin jej implementacji został ustalony jednolicie w stosunku do wszystkich podmiotów zobowiązanych na dzień 1.11.2009 r.⁹. Ujednolicenie ram prawnych miało być zapewnione poprzez realizację zasady tzw. wysokiej harmonizacji dyrektywy. Państwa członkowskie zostały zobowiązane do wiernej transpozycji jej postanowień, bez możliwości odstępstw odnośnie ich treści¹⁰. Państwa te miały więc ograniczoną możliwość transpozycji uwzględniającej jedynie cel regulacji UE, co nie oznaczało jednak braku możliwości zastosowania przy tej transpozycji krajowych instytucji prawnych. Możliwość zastosowania tych instytucji wynika z charakteru dyrektywy jako aktu prawnego, które w przeciwieństwie do rozporządzenia, wymaga transpozycji. Wyjątkiem od zasady wysokiej harmonizacji dyrektywy 2007/64 są tzw. opcje narodowe, które umożliwiają wprowadzenie podczas implementacji odstępstw od jej treści. Wykaz tych opcji dla każdego z państw członkowskich znajduje się na stronach internetowych Komisji Europejskiej¹¹. Wykaz opcji narodowych implementowanych oraz nieimplementowanych przez polskiego ustawodawcę wraz z uzasadnieniem zawiera uzasadnienie do rządowego projektu ustawy o usługach płatniczych oraz dołączona do projektu tabela zbieżności¹².

Zakres zastosowania ustawy

Zakres zastosowania ustawy jest zróżnicowany, w zależności od miejsca prowadzenia działalności dostawców usług płatniczych oraz waluty transakcji.

W zależności od miejsca prowadzenia działalności dostawców usług płatniczych uczestniczących w wykonywaniu transakcji, stosowany jest podział na tzw. tran­sakcje one-leg i transakcje both-leg. Transakcjami one-leg są transakcje, w których tylko jeden z dostawców usług płatniczych (niezależnie czy dostawca płatnika czy też dostawca odbiorcy) prowadzi działalność na terytorium państw członkowskich¹³. Transakcją taką może być dokonanie płatności w Polsce kartą płatniczą wydaną np. w Kanadzie. Z kolei w przypadku transakcji both-leg zarówno dostawca usług płatniczych płatnika, jak i dostawca usług płatniczych odbiorcy (lub też jeden dostawca – równocześnie płatnika i odbiorcy) prowadzą działalność na terytorium państw członkowskich. W praktyce polska ustawa będzie miała zastosowanie w przypadku, kiedy co najmniej jeden z dostawców będzie prowadził działalność na terytorium RP.

Kolejnym kryterium jest waluta, w jakiej transakcja jest dokonywana. Pewne wątpliwości co do tego, w jakiej walucie jest dokonywana transakcja, mogą wystąpić w przypadku tzw. przeliczania walut.

Ze względu na położenie siedziby dostawców oraz walutę, transakcje objęte ustawą można podzielić na trzy grupy¹⁴:

1) transakcje, do których przepisy ustawy stosuje się w pełnym zakresie – transakcje both-leg dokonywane w euro lub w innej walucie oficjalnej państwa członkowskiego spoza obszaru euro¹⁵;

2) transakcje, do których stosuje się ustawę z wyjątkiem rozdziałów I–III, ale stosuje się też art. 59 UsłPłU – transakcje one-leg dokonywane w euro lub w oficjalnej walucie państwa członkowskiego spoza obszaru euro;

3) transakcje, do których stosuje się ustawę z wyjątkiem rozdziałów I–III oraz nie stosuje się art. 59 UsłPłU – transakcje one-leg w walucie innej niż euro lub innej niż w oficjalnej walucie państwa członkowskiego spoza obszaru euro.

Artykuł 59 UsłPłU wprowadza obowiązek stosowania tzw. natychmiastowej daty waluty. Oznacza to, że:

1) dostawca odbiorcy ma obowiązek uznać rachunek odbiorcy kwotą transakcji lub też udostępnić mu tę kwotę (w przypadku kiedy nie prowadzi dla odbiorcy rachunku płatniczego) niezwłocznie po otrzymaniu środków;

2) dostawca płatnika nie ma prawa wcześniejszego obciążenia rachunku płatnika niż od momentu, kiedy faktycznie pobrał środki na wykonanie zleconej transakcji¹⁶.

Dzień roboczy jest rozumiany z kolei jako dzień, w którym odpowiednio dostawca usług płatniczych płatnika lub dostawca usług płatniczych odbiorcy uczestniczący w wykonaniu transakcji płatniczej, prowadzi działalność wymaganą do wykonania transakcji płatniczej¹⁷. Dlatego dzień roboczy w rozumieniu UsłPłU powinien być [...]