Abstrakt

Ustawą z 17.12.2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym¹ wprowadzono do naszego systemu prawnego nowe sądowe postępowanie cywilne w określonych kategoriach spraw. Postępowanie grupowe zostało wprowadzone jako odrębna regulacja znajdująca się obok Kodeksu postępowania cywilnego. Oznacza to, że jeżeli regulacja ta „sprawdzi się”, to zostanie włączona do kodeksu. Jednak rozwiązania przyjęte w PostGrupU pozostają w sprzeczności z regulacją kodeksową, co oznacza, że zachodzi konieczność przeprowadzenia nowelizacji tej ustawy lub rozważenia konieczności stworzenia całkowicie nowej regulacji. Przedstawiona w niniejszym artykule analiza rozwiązań wprowadzonych PostGrupU (w wielu miejscach krytyczna) pozwala postawić tezę o nowym spojrzeniu ustawodawcy na tworzone przepisy prawa – ustawa na próbę.

Wprowadzenie

Potwierdzenie powyższej tezy znajdziemy w samym uzasadnieniu do projektu ustawy², gdzie czytamy, że: „przepisów o postępowaniu grupowym nie zdecydowano się włączyć do Kodeksu postępowania cywilnego, zakładając, że ta nowa instytucja postępowania cywilnego wymaga sprawdzenia w praktyce i zachowania stabilności kodeksu”. Postępowanie grupowe nie występowało dotychczas w polskim systemie prawnym. Regulacja ta jest efektem dyskusji, jaka toczy się na świecie w związku z dążeniem do stworzenia takich mechanizmów prawnych, które będą służyć realizacji ochrony prawnej poprzez „załatwienie” spraw wielu podmiotów w ramach jednego postępowania.

Charakter i cele wprowadzenia postępowania grupowego

W samym KPC ustawodawca przewidział ogólne postępowanie sądowe (zwykłe, nieprocesowe) i postępowania odrębne. Ich odrębność wyrażona jest w odmiennym uregulowaniu toczącego się postępowania (np. dowodowego) w stosunku do ogólnych reguł. Postępowania odrębne zawarte w KPC, pomimo swoich odrębności, pozostają w zgodzie z ogólnymi zasadami, na których został ukształtowany kodeks. Postępowanie grupowe, jak wspomniano wyżej, nie jest zawarte w KPC, ale poprzez art. 24 PostGrupU w części nieuregulowanej odwołuje się wprost do KPC. Można zatem postawić tezę, że postępowanie grupowe jest quasi-postępowaniem odrębnym. Jest to postępowanie sądowe do dochodzenia roszczeń cywilnych, o których jest mowa w art. 1 KPC, a w części nieuregulowanej PostGrupU do tego postępowania mają bezpośrednie zastosowanie przepisy KPC, z wyłączeniem art. 7, 8, 117–124, 194–196, 204, 205, art. 207 § 3 i art. 425–505¹⁴.

Celem wprowadzenia postępowania grupowego do naszego systemu prawnego była:

1) mobilizacja,

2) ekonomia i sukces wielu,

3) umocnienie państwa prawa,

4) postępowanie na próbę.

Mobilizacja, to zapewnienie szerokiego dostępu do sądu w sprawach, w których powód rezygnuje z dochodzenia swoich praw na drodze sądowej ze względu na np. niską wartość przedmiotu sporu lub też wobec subiektywnego przekonania o swojej bezsilności wobec potężnego przeciwnika, np. banku, korporacji.

Ekonomia i sukces wielu oznacza stworzenie warunków do rozstrzygnięcia dużej liczby podobnych spraw w jednym postępowaniu. Oznacza to w rezultacie obniżenie kosztów obciążających Skarb Państwa i samych uczestników. Oszczędność Skarbu Państwa przejawia się w tym, że zamiast np. 100 spraw rozpatrywana jest tylko jedna przez jeden skład orzekający. Oszczędność występuje również po stronie członka grupy, który nie jest osobiście zaangażowany w toczące się postępowanie, albowiem grupę reprezentuje reprezentant, przeprowadzone jest tylko jedno postępowanie dowodowe, np. jedna opinia. Uwzględnienie przez sąd powództwa grupowego oznacza w konsekwencji uzyskanie korzystnego orzeczenia przez członków grupy. Wyeliminowane zostaje w tym wypadku ryzyko wynikające z możliwości wydania przez różne sądy odmiennych orzeczeń przy wystąpieniu roszczeń przewidzianych w tej regulacji, a dochodzonych w odrębnych postępowaniach przez każdego członka grupy.

Umocnienie państwa prawa realizowane jest w ramach tego postępowania poprzez zachętę potencjalnych podmiotów do większej aktywności, co jest pożądane z punktu widzenia sprawiedliwości społecznej, a tym samym umacnianiu obywateli w przekonaniu, że żyją w państwie prawa. Zwiększenie poczucia sprawiedliwości realizowane jest poprzez „ujednolicenie” zapadłego w sprawie rozstrzygnięcia (takie samo orzeczenie w podobnych sprawach, czyli unikamy wydania przez różne sądy sprzecznych orzeczeń w podobnych sprawach). Nie oznacza to jednak, że cel ten został na gruncie PostGrupU w pełni osiągnięty.

Ustawodawca wprowadzając tę regulację dopuścił [...]