Abstrakt

I. Powództwo oparte na art. 840 § 1 pkt 2 KPC pozwala dłużnikowi podjąć obronę przed egzekucją, jeżeli po powstaniu tytułu wykonawczego, a gdy tytułem jest orzeczenie sądowe – po zamknięciu rozprawy, miały miejsce zdarzenia prowadzące do wygaśnięcia zobowiązania. W powództwie tym dłużnik nie może natomiast powoływać się na fakty istniejące w toku postępowania rozpoznawczego, w którym wydano tytuł¹. Katalog okoliczności, które prowadzą do wygaśnięcia zobowiązania i – pod warunkiem spełnienia kryterium czasowego – mogą stanowić podstawę powództwa opozycyjnego, jest otwarty i szeroko omawiany w doktrynie. Należą do niego m.in. spełnienie świadczenia, przedawnienie, potrącenie, zwolnienie z długu, datio in solutum lub zmiana wierzyciela². Niekiedy jednak złożony charakter pewnych zdarzeń sprawia, że ocena, czy uzasadniają one powództwo opozycyjne, nie należy do prostych. Konieczna jest wówczas wszechstronna analiza, czy rzeczywiście mamy do czynienia z novum productum i to o takim charakterze, że prowadzi ono do wygaśnięcia zobowiązania w całości lub w części albo przynajmniej do niemożności jego egzekwowania.

W nowszej judykaturze dotyczącej podstaw powództwa opozycyjnego SN nie podejmował w zasadzie bardziej złożonych przypadków³, choć problematyka rozgraniczenia nowych okoliczności faktycznych od objętych prekluzją wynikającą z prawomocności materialnej rozważana była w innym kontekście⁴. Potrzeba przeprowadzenia takiej oceny pojawiła się na wokandzie SN w sprawie, w której zakład ubezpieczeń zobowiązany prawomocnym wyrokiem z powództwa poszkodowanego (actio directa) do zapłaty na jego rzecz renty pieniężnej, wytoczył powództwo opozycyjne oparte na twierdzeniu, że wskutek zapłacenia po wydaniu wyroku kwoty łącznie przekraczającej wysokość sumy gwarancyjnej ustalonej w umowie ubezpieczenia zawartej ze sprawcą szkody jego zobowiązanie wygasło. Wątpliwości związane z żądaniem ubezpieczyciela miały dwojaki charakter. Po pierwsze, zgodnie z art. 824 § 1 pkt 2 KC suma ubezpieczenia ustalona w umowie stanowi górną granicę odpowiedzialności ubezpieczyciela; przepis ten nie stanowi natomiast nic o zakresie jego zobowiązania. Rozróżniając pojęcie długu i odpowiedzialności w judykaturze wyrażono natomiast pogląd, że jedynie wygaśnięcie zobowiązania, nie zaś ograniczenie odpowiedzialności, może uzasadniać powództwo o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności⁵. Po drugie, jak podniósł sąd przedstawiający zagadnienie prawne, skoro suma gwarancyjna wynika z umowy ubezpieczenia, to zakład ubezpieczeń mógł podnieść zarzut ograniczonej odpowiedzialności już w toku procesu. Rezygnacja z tej formy obrony nie uzasadnia [...]