Monitor Prawniczy

nr 19/2011

Strona w postępowaniu gabinetowym (na przykładzie postępowania w sprawie nadania stopnia lub tytułu naukowego) – cz. II

Jan Turek
Autor jest sędzią Sądu Apelacyjnego w Sądzie Okręgowym w Krośnie, uniwersyteckim pracownikiem naukowo-dydaktycznym.
Abstrakt

Ważną społecznie oraz istotną dla nauki i sztuki problematykę spraw związanych z nadawaniem stopni doktora i doktora habilitowanego oraz tytułu profesora reguluje ustawa z 14.3.2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki1, a uchwały właściwych jednostek o nadaniu stopni naukowych podlegają zatwierdzeniu, stosownie do art. 15 ust. 2 i art. 19 ust. 2 StTytNaukU, przez Centralną Komisję do Spraw Stopni i Tytułów2, która także podejmuje uchwały o przedstawieniu albo odmowie przedstawienia kandydata do tytułu profesora (art. 28 ust. 2 StTytNaukU).

Centralna Komisja posiada na gruncie KPA status ministra w zakresie wydawanej przez siebie decyzji. Należy jednak wskazać, że w związku z zakresem działania tego organu pojawia się kilka problematycznych kwestii, omówionych w części I opracowania (MoP Nr 18/2011). Z kolei w postępowaniu w sprawach o nadanie stopni naukowych oraz tytułu naukowego pojawia się problem braku jawności tego postępowania oraz możliwości udziału w nim osoby bezpośrednio zainteresowanej. W postępowaniu tym odpowiednie zastosowanie mają przepisy KPA, a zatem powinna być zagwarantowana zasada czynnego udziału w nim strony, tymczasem – także w orzecznictwie – przyjmuje się pogląd, zgodnie z którym osoba, której dotyczy uchwała CK, nie korzysta z praw strony. Taka interpretacja w świetle przedstawionej w niniejszym artykule analizy wydaje się nieuprawniona. W części I artykułu Autor podkreśla, że żaden przepis prawa nie ogranicza kwestii wyłączenia podmiotów uczestniczących w postępowaniu gabinetowym przed CK (art. 24 i n. KPA w zw. z art. 29 StTytNaukU), a na odmowę wyłączenia organu procesowego przysługuje zażalenie. W części II odnosi się do ogólnych zasad postępowania administracyjnego oraz prawnomiędzynarodowych i konstytucyjnych gwarancji prawa strony do sprawiedliwego i rzetelnego procesu, wskazując na potrzebę poszanowania tych gwarancji w postępowaniu dotyczącym nadania stopni i tytułów naukowych. Omówione w artykule problemy prowadzą do wniosku, że model postępowania w sprawach dotyczących stopni i tytułów naukowych funkcjonujący w polskim porządku prawnym jest niekonstytucyjny i niespełniający wymogów w zakresie rzetelnego procesu (brak zapewnienia stronie prawa do „standardu minimalnego”), co powoduje konieczność podjęcia inicjatywy legislacyjnej w tym zakresie.

Prawo do procesu – przesłanki podmiotowe i przedmiotowe

Prawo procesowe administracyjne wyznacza prawo do procesu na podstawie przesłanek przedmiotowych i przesłanek podmiotowych.

Przesłanki przedmiotowe przesądzają o rodzaju spraw rozpoznawanych i rozstrzyganych na drodze postępowania administracyjnego. Przesłanka przedmiotowa przyjęta w regulacji prawa procesowego administracyjnego wymaga zawsze powiązania z regulacją administracyjnego prawa materialnego. Artykuł 1 pkt 1 KPA ustanawia przesłankę przedmiotową prawa do procesu na drodze administracyjnej. Jednostka ma prawo do procesu w sprawach indywidualnych załatwianych w formie decyzji administracyjnej. Podstawą prawną do wyprowadzenia bytu prawnego sprawy indywidualnej załatwianej w formie decyzji administracyjnej są przepisy materialnego prawa administracyjnego. Oznacza to, że prawo do procesu na drodze administracyjnej ma jednostka tylko wtedy, gdy w obowiązującym porządku prawnym zawarta jest norma prawa materialnego dająca podstawę do jej autorytatywnej konkretyzacji w zakresie uprawnienia lub obowiązku jednostki w formie decyzji administracyjnej.

Takie przedmiotowe ograniczenie prawa do procesu na drodze administracyjnej można by uznać za odpowiadające standardom demokratycznego państwa prawnego, ale pod warunkiem spełnienia przez regulację materialnoprawną standardów demokratycznego państwa prawnego. Przypisany administracji publicznej, szeroki zakres zadań, wielość form wykonywania tych zadań powodują, że szukanie w regulacji materialnoprawnej spełnienia przesłanek dopuszczalności prawa do procesu na drodze administracyjnej wymaga podjęcia złożonych zabiegów interpretacyjnych, wyprowadzania wartości wypływających z konstytucyjnej zasady demokratycznego państwa prawnego. Odrzucając dopuszczalność stosowania analogii w zakresie kształtowania władczej relacji między jednostką a administracją publiczną, nie można jednak nie dostrzegać potrzeby szukania przesłanek dopuszczalności prawa do procesu wyprowadzonych z wartości ogólnych. Takie podejście wymusza brak jasnych, przejrzystych rozwiązań w przepisach prawa materialnego. W obowiązującym systemie prawnym wyróżnia się różne rozwiązania przyjęte w przepisach prawa materialnego. Zamieszczenie w regulacji prawnej rozwiązania stanowiącego o wydaniu w sprawie decyzji przesądza o spełnieniu przesłanki przedmiotowej dopuszczalności prawa do procesu.

Regulacja materialnoprawna nie zawsze jest regulacją, która daje podstawę do wyprowadzenia wprost z przepisów prawa dopuszczalności prawa do procesu. Może to wynikać z braku określenia w przepisie prawa formy autorytatywnej konkretyzacji. W doktrynie i w orzecznictwie sądowym reprezentowane jest stanowisko, że w razie, gdy norma prawa materialnego wymaga autorytatywnej konkretyzacji, a przepis prawa nie kształtuje stosunku materialnoprawnego na podstawie innej formy działania (np. umowy), obowiązuje zasada domniemania załatwienia sprawy w formie decyzji3.

Przesłanka podmiotowa związana jest ze stroną formalną postępowania administracyjnego jako regulowanego przepisami prawa procesowego ciągu czynności tego postępowania podejmowanych w celu rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy indywidualnej w formie decyzji administracyjnej. Byt prawny danego postępowania administracyjnego jest uwarunkowa­ny istnieniem podmiotów tego postępowania: organu właściwego do rozstrzygnięcia sprawy i strony. Rozwiązania prawne co do tych podmiotów kształtują prawo do procesu, a to z tego względu, że:

1) postępowanie administracyjne musi toczyć się przed organem administracji publicznej. Sposób określenia tego aspektu podmiotowego przesądza o dojściu do procesu, przez wszczęcie postępowania przez właściwy organ;

2) postępowanie administracyjne to postępowanie, w którym następuje autorytatywna konkretyzacja normy material­nego prawa administracyjnego kształtująca sytuację jednostki.

Ten aspekt podmiotowy prawa do procesu wyznaczają przesłanki zdolności prawnej organu administracji publicz­nej do rozstrzygnięcia danej sprawy przez autorytatywną konkretyzację normy prawa materialnego oraz zdolność prawną jednostki do wystąpienia na drodze prawa o autorytatywną konkretyzację normy materialnego prawa administracyjnego co do uprawnienia, jak i angażowania jednostki w proces autorytatywnej konkretyzacji normy materialnego prawa administracyjnego co do obciążenia jej obowiązkiem publicznoprawnym.

Wyznaczenie aspektu podmiotowego w postępowaniu administracyjnym następuje na podstawie przepisów prawa procesowego administracyjnego, ale w ścisłym związku z przepisami materialnego prawa administracyjnego. Przepisy prawa procesowego bądź wskazują podstawy do ustalenia zdolności prawnej podmiotów postępowania przez odesłanie do określonego zakresu regulacji prawnej, bądź wyznaczają przesłanki, których spełnienie daje podmiotowi zdolność prawną w postępowaniu administracyjnym. To powiązanie zdolności prawnej podmiotów postępowania administracyjnego do regulacji prawa procesowego administracyjnego z prawem materialnym administracyjnym powoduje, że [...]