Abstrakt
Od 1.1.2012 r. zaczną obowiązywać sztywne urzędowe ceny i marże produktów leczniczych, wyrobów medycznych i środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego, które podlegają refundacji dokonywanej przez państwo (za pośrednictwem Narodowego Funduszu Zdrowia). Rozwiązanie to wprowadza ustawa z 12.5.2011 r. o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych1. Zmiana polega na zastąpieniu poprzedniego – przewidzianego w ustawie z 5.7.2001?r. o cenach2 – mechanizmu urzędowych cen i marż maksymalnych dla produktów refundowanych na ceny i marże sztywne (art. 7 i 8 RefundU). Ponieważ obrót produktami refundowanymi jest z reguły prowadzony w skali międzynarodowej, rozważyć należy zakres przestrzenny zastosowania ustawy, a w szczególności charakter przepisów dotyczących usztywnienia ceny zbytu. Niniejszy artykuł przedstawia analizę tego zagadnienia, a więc próbę odpowiedzi na pytanie, czy przepisy RefundU mają charakter przepisów wymuszających swoje zastosowanie w rozumieniu prawa prywatnego międzynarodowego. W pierwszej części artykułu omówiono istotę przepisów wymuszających swoje zastosowanie oraz ich obecność w polskim prawie prywatnym międzynarodowym, w drugiej dwuetapową analizę podstaw dopuszczenia zastosowania przepisów wymuszających swoje zastosowanie w oparciu o art. 9 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 593/2008 z 17.6.2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (Rzym I)3 oraz art. 8 ustawy z 4.2.2011 r. – Prawo prywatne międzynarodowe4.
Wprowadzenie
Od 1.1.2012 r. cen produktów refundowanych nie tylko więc nie będzie można podwyższać, ale również obniżać5. Zakazane będzie w szczególności stosowanie rabatów, opustów czy innych działań obniżających cenę w obrocie (art. 49 ust. 3 RefundU)6. Różnica z obecnym uregulowaniem nie polega jedynie na prostej zmianie ceny (oraz marży) na sztywną, chodzi o modyfikację całego systemu ustalania ceny dla produktów refundowanych. RefundU posługuje się w tym celu pojęciem urzędowej ceny zbytu, której wysokość jest uzgadniana w toku negocjacji pomiędzy wnioskodawcą (producentem) a Ministrem Zdrowia (za pośrednictwem Komisji Ekonomicznej). Cena ta zostaje następnie ustalona w treści decyzji refundacyjnej wydanej przez Ministra Zdrowia (art. 11 RefundU). Ostateczne decyzje stanowić zaś będą podstawę do sporządzenia wykazu produktów refundowanych, który będzie publikowany w formie obwieszczenia co dwa miesiące na stronach BIP Ministerstwa Zdrowia (art. 34 RefundU). Dane wynikające z tego wykazu wiązać zaś będą wszystkich uczestników obrotu (w szczególności producentów, hurtowników, aptekarzy i szpitale nabywające produkty refundowane).
Powstaje więc pytanie, czy umowa sprzedaży produktów refundowanych podlegająca prawu innemu niż polskie, ale wywołująca skutek na terenie Polski (np. ze względu na dostawę do Polski produktów refundowanych) musi uwzględniać przepisy RefundU dotyczące urzędowej ceny sztywnej produktów refundowanych.
Zasada terytorializmu RefundU a prawo właściwe dla umowy sprzedaży
Z zasady terytorializmu wynika, że przepisy obowiązują na terytorium danego państwa i nie mają charakteru eksterytorialnego. Na charakter terytorialny RefundU wskazują następujące okoliczności. Po pierwsze, ustawa nie zawiera wyraźnych ani nawet dających się w łatwy sposób dorozumieć przepisów kolizyjnych, które wskazywałyby na jej eksterytorialne zastosowanie. Po drugie, w trakcie prac sejmowych, przedstawiciele Ministerstwa Zdrowia będący twórcami pierwotnego projektu wskazywali na terytorialny charakter ustawy7.
Trzeba jednak zaznaczyć, że zasadzie terytorializmu nie sprzeciwia się zastosowanie krajowych przepisów, gdy czynności podejmowane za granicą wywołują skutek na terenie państwa. Takie rozwiązanie przewiduje m.in. art. 6 § 2 KK8, choć w jego wypadku zastosowano jednoznaczną regułę kolizyjną. Wydaje się zatem, że zawarcie umowy sprzedaży produktów refundowanych za granicą Polski, samo w sobie nie powinno skutkować wyłączeniem przepisów RefundU, o ile tylko skutek tej umowy ma wystąpić na terenie Polski (np. ze względu na dostawę produktów refundowanych z przeznaczeniem dla polskich pacjentów).
Rozważyć należy jednak odrębnie sytuację, gdy umowa sprzedaży podlega prawu obcemu, bądź to ze względu na wybór kolizyjnoprawny dokonany przez strony, bądź – w braku takiego wyboru – ze względu na zastosowanie łącznika obiektywnego wskazującego na obce państwo. Możliwość dokonania wyboru prawa innego niż polskie dotyczy bowiem umów o charakterze międzynarodowym, np. zawieranych pomiędzy przedsiębiorcami mającymi siedziby w różnych państwach (zob. art. 3 rozporządzenia Rzym I). Co więcej, nawet w braku wyboru prawa obcego dla umowy przez strony, zastosowanie może znaleźć prawo zagranicznego sprzedawcy, ponieważ łącznikiem w miarodajnej normie kolizyjnej jest jego siedziba (art. 4 rozporządzenia Rzym I). Czy zatem w takiej międzynarodowej umowie strony będą mieć swobodę co do ustalenia ceny zbytu produktów refundowanych, choćby ze względu na samo poddanie zobowiązań z umowy prawu obcemu?
Mechanizm przepisów wymuszających swoje zastosowanie
W prawie prywatnym międzynarodowym znana jest konstrukcja przepisów wymuszających swoje zastosowanie.
| W literaturze tę kategorię norm określa się również mianem przepisów koniecznego zastosowania bądź wymuszających swoją właściwość. Należy jednak zgodzić się z B. Fuchs, że to ostatnie określenie nie jest prawidłowe i może wprowadzać w błąd co do charakteru przepisów, o których mowa. O właściwości dla danego stosunku mówić można jedynie w odniesieniu do prawa danego państwa, nie zaś jego poszczególnych przepisów, które trzeba postrzegać przez pryzmat istnienia bądź braku przesłanek ich zastosowania. Z tego względu w niniejszym artykule będziemy zamiennie posługiwali się określeniem przepisy wymuszające swoje zastosowanie albo przepisy koniecznego zastosowania9. |
Pojęciem tym zwykło się obejmować [...]