Abstrakt

Niniejszy artykuł dotyczy praktycznych problemów, z jakimi spotkać się może obrońca sporządzając apelację w sprawie karnej, w której akta sprawy i uzasadnienie wyroku sądu I instancji objęte są klauzulą ściśle tajne. Zagadnienie to ma bardzo istotne znaczenie dla praktyki obrończej. Sednem problemu jest sporządzenie apelacji przez profesjonalnego obrońcę w taki sposób, aby uniknąć narażenia się na zarzut ujawnienia informacji objętych klauzulą ściśle tajne, jednocześnie bez narażenia się na zarzut niedochowania wymogów formalnych, jakie stawia Kodeks postępowania karnego profesjonalnemu obrońcy przy sporządzaniu tego rodzaju dokumentu, ze wszelkimi konsekwencjami z tego wynikającymi. Zagadnienie jest skomplikowane, gdyż dochowując wymogów określonych w KPK obrońca naraża się na zarzut ujawnienia informacji objętych klauzulą ściśle tajne. Z drugiej strony, obrońca dochowując wymogów nieujawniania informacji objętych klauzulą ściśle tajne, naraża się na zarzut niespełnienia wymogów formalnych apelacji, jakie są stawiane profesjonaliście.

Wymogi dotyczące ochrony informacji niejawnych określone przez OchrInfNiejU

Rozstrzygnięcie powyżej wskazanego zagadnienia ma dla praktyki obrończej ogromne znaczenie. Obrońca w takiej sytuacji jest w niezwykle trudnym położeniu. Zasady deontologii zawodowej nakazują obrońcy podejmowanie wyłącznie działań na korzyść oskarżonego, a to może oznaczać konieczność ujawnienia informacji objętej klauzulą ściśle tajne. Jednak w tej sytuacji obrońcy postawione zostaną zarzuty ujawnienia informacji objęte klauzulą ściśle tajne.

Przystępując do rozważań nad tak zdefiniowanym problemem, należy omówić regulację dotyczącą ochrony informacji niejawnych. Obecnie obowiązuje ustawa z 5.8.2010 r. o ochronie informacji niejawnych¹. Ze względu na ramy niniejszego artykułu omówienie OchrInfNiejU nastąpi pod kątem jego tematu. Wobec tego pominięte zostaną zagadnienia dotyczące: postępowań sprawdzających i odwoławczych², bezpieczeństwa przemysłowego³ oraz ewidencji i udostępniania danych, a także akt postępowań sprawdzających, kontrolnych postępowań sprawdzających i postępowań bezpieczeństwa przemysłowego⁴.

Przyczyną uchwalenia OchrInfNiejU, zastępującej dotychczasową ustawę z 22.1.1999 r. o ochronie informacji niejawnych⁵ była konieczność dostosowania przepisów do postępu, jaki dokonał się w okresie ostatnich 10 lat w zakresie technologii informatycznych i środków łączności. Ponadto, wprowadzenie ustawy zawierającej nowoczesne regulacje w zakresie ochrony informacji niejawnych, wymuszone zostało zmianami przyjętymi w tym zakresie przez NATO i Unię Europejską⁶.

Artykuł 2 OchrInfNiejU definiuje niektóre pojęcia tam użyte. Na potrzeby niniejszego artykułu należy podać, że w rozumieniu OchrInfNiejU:

• dokument, to każda utrwalona informacja niejawna;
• materiał, to dokument lub przedmiot albo ich dowolna część, chronione, jako informacja niejawna, a zwłaszcza urządzenie, wyposażenie lub broń wyprodukowane albo będące w produkcji, a także składnik użyty do ich wytworzenia;
• przetwarzanie informacji niejawnych, to wszelkie operacje wykonywane w odniesieniu do informacji niejawnych i na tych informacjach, w szczególności ich wytwarzanie, modyfikowanie, kopiowanie, klasyfikowanie, gromadzenie, przechowywanie, przekazywanie lub udostępnianie.

Definicje informacji niejawnych oznaczonych poszczególnymi klauzulami zawarte są w art. 5 OchrInfNiejU. Informacjom niejawnym mogą zostać nadane następujące klauzule tajności: ściśle tajne, tajne, poufne i zastrzeżone.

Ponieważ niniejszy artykuł odnosi się do akt sprawy karnej objętych klauzulą ściśle tajne, to w tym miejscu należy wskazać, że informacjom niejawnym nadaje się klauzulę „ściśle tajne”, jeżeli ich ujawnienie spowoduje wyjątkowo poważną szkodę dla Rzeczypospolitej Polskiej przez to, że:

• zagrozi niepodległości, suwerenności lub integralności terytorialnej RP;
• zagrozi bezpieczeństwu wewnętrznemu lub porządkowi konstytucyjnemu RP;
• zagrozi sojuszom lub pozycji międzynarodowej RP;
• osłabi gotowość obronną RP;
• doprowadzi lub może doprowadzić do identyfikacji funkcjonariuszy, żołnierzy lub pracowników służb odpowiedzialnych za realizację zadań wywiadu, którzy wykonują czynności operacyjno-rozpoznawcze, jeżeli zagrozi to bezpieczeństwu wykonywanych czynności lub może doprowadzić do identyfikacji osób udzielających im pomocy w tym zakresie;
• zagrozi lub zagrozić może życiu lub zdrowiu funkcjonariuszy, żołnierzy lub pracowników, którzy wykonują czynności operacyjno-rozpoznawcze, lub osób udzielających im pomocy w tym zakresie;
• zagrozi lub może zagrozić życiu lub zdrowiu świadków koronnych lub osób im najbliższych albo osób, o których mowa w art. 184 KPK lub osób im najbliższych.

Zgodnie z art. 6 ust. 1 OchrInfNiejU, klauzulę tajności nadaje osoba mająca prawo do podpisania dokumentu lub oznaczenia innego materiału niż dokument. Jak wyżej zostało zauważone, dokument w rozumieniu OchrInfNiejU to każda utrwalona informacja niejawna, a materiał to dokument lub przedmiot lub dowolna ich część chronione jako informacja niejawna. Osobami uprawnionymi do podpisania dokumentu są osoby określone w Rozdziale 5 OchrInfNiejU Bezpieczeństwo osobowe. Artykuł 21 ust. 1 OchrInfNiejU wprowadza zasadę polegającą na tym, że dopuszczenie do pracy lub pełnienia służby na stanowiskach albo zlecanie prac związanych z dostępem do informacji niejawnych o klauzuli poufne lub wyższej, czyli również ściśle tajne, może nastąpić po uzyskaniu poświadczenia bezpieczeństwa i odbyciu szkolenia w zakresie ochrony informacji niejawnych.

Od zasady tej OchrInfNiejU przewiduje wyjątek określony w art. 34. Zgodnie z tym artykułem, postępowania sprawdzającego nie przeprowadza się m.in. wobec Prezydenta RP, Marszałków Sejmu, Senatu, Prezesa Rady Ministrów, członka Rady Ministrów, Prezesa NBP, Prezesa NIK, Rzecznika Praw Obywatelskich, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych, członka Rady Polityki Pieniężnej, członka Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej, Szefa Kancelarii Prezydenta RP, Sejmu Senatu, Prezesa Rady Ministrów, posła, senatora, sędziów, ławników, prokuratorów i asesorów prokuratury pełniących czynności prokuratorskie.

W tym miejscu wystarczy wspomnieć, że art. 22 i 23 OchrInfNiejU wprowadzają dwa rodzaje postępowań sprawdzających. Zwykłe postępowanie sprawdzające prowadzone jest wobec osób ubiegających się o dostęp do informacji zastrzeżonych klauzulą „poufne”. Poszerzone postępowanie sprawdzające jest prowadzone wobec osób ubiegających się o dostęp do informacji niejawnych o klauzuli „tajne” lub „ściśle tajne”. Powyższa regulacja swym zasięgiem nie obejmuje adwokatów. Oznacza to, że adwokaci nie mają prawa do nadawania dokumentom przez siebie tworzonym klauzul tajności. Skoro adwokaci nie mają prawa nadawania klauzul tajności tworzonym przez siebie dokumentom, to tym samym nie mogą w nich zamieszczać jakichkolwiek informacji niejawnych objętych klauzulą ściśle tajne.

W celu zapewnienia prawidłowej ochrony informacji niejawnych zgodnie z [...]