Abstrakt

W niniejszym artykule omówiono środek zaskarżenia w postaci sprzeciwu przysługujący od nakazu zapłaty w postępowaniach odrębnych: postępowaniu upominawczym, europejskim postępowaniu nakazowym i elektronicznym postępowaniu upominawczym, z uwagi na ich opozycyjny i anulacyjny charakter, a pomimo wspólnej nazwy odznaczający się pod wieloma względami fluktuacją. Sprzeciw w postępowaniu upominawczym – zwykłym i elektronicznym – określają przepisy KPC, natomiast sprzeciw od europejskiego nakazu zapłaty regulują przepisy rozporządzenia (WE) Nr 1896/2006¹, doprecyzowane przepisami kodeksu. Pierwsza część opracowania dotyczy wymogów formalnych sprzeciwu w trzech wskazanych powyżej postępowaniach. Następnie przedstawiono skutki i postępowanie wywołane wniesieniem sprzeciwu, w tym kwestię możliwości zaskarżenia nakazu zapłaty w całości lub w części i będącą tego konsekwencją utratę mocy nakazu zapłaty w całości lub w zaskarżonej części, powodująca obowiązek rozpatrywania sprawy w postępowaniu dla niej właściwym oraz zagadnienie przekazania sprawy sądowi właściwemu do dalszego prowadzenia. Autorka zwraca także uwagę na szczególną dla europejskiego postępowania nakazowego instytucję ponownego badania europejskiego nakazu zapłaty.

Wprowadzenie

kodeks postępowania cywilnego rozróżnia dwa rodzaje środków zaskarżenia, tj. środki odwoławcze i inne środki zaskarżenia (art. 363 § 1 KPC). Do środków odwoławczych zalicza apelację (art. 367–391 KPC) i zażalenie (art. 394–398 KPC), co implikuje do stwierdzenia, że pozostałe środki stanowią tzw. rodzaj „innych środków zaskarżenia”.

W literaturze przedmiotu środki zaskarżenia dzieli się na trzy kategorie: środki zaskarżenia zwyczajne, czyli środki odwoławcze, środki zaskarżenia szczególne i środki zaskarżenia nadzwyczajne². W nauce przyjmuje się jeszcze inny podział środków odwoławczych, a mianowicie: środki odwoławcze w ścisłym tego słowa znaczeniu (sensu stricto) – które zmierzają do uchylenia lub zmiany zaskarżonego orzeczenia przez sąd wyższej instancji; cechą tych środków jest związana z nimi dewolutywność³ i środki odwoławcze w szerszym znaczeniu (sensu largo)⁴ – są to wszelkie sposoby przewidziane przez ustawę, przysługujące stronie i zmierzające do uchylenia lub zmiany orzeczenia oraz środki odwoławcze zwyczajne i środki odwoławcze nadzwyczajne⁵ lub środki zaskarżenia zwyczajne i nadzwyczajne⁶.

Kodeks postępowania cywilnego wprowadza pojęcie sprzeciwu w ujęciu czasownikowym jako czynność mająca na celu zaprzeczenie (zanegowanie, oponowanie) – np. art. 190, art. 235 § 1 i 2, art. 248 § 2, art. 565 § 1, art. 743¹ § 2 i 3, art. 825 pkt 3, art. 923¹ § 2, art. 1131 § 4, art. 1198 KPC i n., oraz jako rodzaj środka zaskarżenia przysługujący od wyroku zaocznego, a także nakazu zapłaty w postępowaniach odrębnych: postępowaniu upominawczym, europejskim postępowaniu nakazowym i elektronicznym postępowaniu upominawczym (w dalszej części określane jako – EPU).

Cechy i wymogi formalne sprzeciwu

Sprzeciw nie ma charakteru dewolutywnego, ponieważ po jego wniesieniu sprawa jest rozpatrywana w dalszym ciągu przez sąd I instancji. Pismo zawierające sprzeciw wnosi się do sądu, który wydał nakaz zapłaty, a przypadku nakazu zapłaty wydanego przez referendarza sądowego sprzeciw wnosi się do sądu, przed którym wytoczono powództwo (art. 503 § 1 KPC) i właśnie ten sąd jest uprawniony do rozpoznania sprawy na nowo. W europejskim postępowaniu nakazowym brak jest określenia, do jakiego sądu należy wnieść sprzeciw, gdy nakaz zapłaty wydał referendarz sądowy. W art. 16 rozporządzenia 1896/2006 ujęto jedynie, że: „pozwany może wnieść sprzeciw do sądu wydania”. Stąd też, pomimo zakazu przewidzianego w art. 505¹⁵ § 2 KPC, należałoby posiłkować się art. 503 § 1 zd. 1 KPC i w przypadku nakazu zapłaty wydanego przez referendarza sądowego w europejskim postępowaniu nakazowym sprzeciw wnieść do sądu, przed którym wytoczono powództwo, tym bardziej, że podobny przepis funkcjonuje w tym postępowaniu, tyle że w odniesieniu do możliwości uchylenia europejskiego nakazu zapłaty (art. 505²⁰ § 1 KPC). W elektronicznym postępowaniu upominawczym powstaje obowiązek przekazania sprawy sądowi właściwości ogólnej dłużnika (art. 505³⁶ § 1 KPC).

Sprzeciw zaliczany jest do środków opozycyjnych⁷, gdyż celem opozycji jest zakwestionowanie i samego wydanego orzeczenia, jak i żądania powoda, a bez wniesienia tego środka jest rzeczą oczywistą, że założony cel nie byłby spełniony i nakaz zapłaty stałby się prawomocny. Jest również zaskarżeniem reparacyjnym, gdzie nowe postępowanie ma na celu wyeliminowanie pewnych nieprawidłowości jakie zaistniały w dotychczasowym postępowaniu, które dało podstawę do wydania zaskarżonego orzeczenia, a w szczególności nieprawidłowość ta polega na niewspółdziałaniu w postępowaniu strony pozwanej, które to współdziałanie mogłoby było doprowadzić do innego wyniku⁸.

Sprzeciw ma charakter anulacyjny (restytucyjny, a zarazem warunkowy), co oznacza, że prawidłowo wniesiony sprzeciw od nakazu zapłaty powoduje utratę jego mocy, jednak tylko w części zaskarżonej sprzeciwem, jeśli jest to sprzeciw w postępowaniu upominawczym (art. 505 § 2 zd. 1 KPC), w elektronicznym postępowaniu upominawczym oraz europejskim postępowaniu nakazowym wniesienie sprzeciwu powoduje utratę nakazu zapłaty w całości (art. 505³⁶ § 1 i art. 505^{19 §} 1 KPC).

W postępowaniu upominawczym sprzeciw musi być wniesiony na urzędowym formularzu, jeśli tylko pozew został wniesiony w takiej formie (art. 503 § 2 KPC). W przeciwnym wypadku musi mieć zawsze formę pisma procesowego i odpowiadać warunkom przewidzianym właśnie dla pism procesowych (art. 126 i n. KPC).

Artykuł 503 § 1 KPC wprowadza dla sprzeciwu warunki szczególne, a więc wskazanie, czy zaskarża się nakaz zapłaty w całości, czy też w części, przedstawienie zarzutów obwarowanych prekluzją dowodową, gdyż należy je zgłosić przed wdaniem się w spór, co oznacza, że prekluzja ta nie dotyczy wszystkich zarzutów, twierdzeń i dowodów, a obejmuje jedynie zarzuty, które pod rygorem ich utraty należy zgłosić przed wdaniem się w spór¹⁰ oraz przedstawienie pozostałych zarzutów przeciwko żądaniu pozwu i wszystkich okoliczności faktycznych i dowodów na ich potwierdzenie. Jedyne ograniczenia mogą wypływać z oceny sądu co do [...]