Abstrakt

Zarówno w doktrynie, jak i w judykaturze, brak jest jednolitości poglądów odnośnie do charakteru prawnego posiadania w zakresie prawa wieczystego użytkowania. Chodzi o kwestię tego, jak zakwalifikować prawnie, wśród istniejących rodzajów posiadania, władztwo faktyczne nad rzeczą sprawowane przez wieczystego użytkownika oraz przez osoby trzecie w zakresie wieczystego użytkowania. O ile raczej zgodnie przyjmuje się, że posiadanie odnoszące się do prawa wieczystego użytkowania polega na wykonywaniu władztwa nad nieruchomością z wolą posiadania jej dla siebie, w zakresie odpowiadającym treści wieczystego użytkowania (art. 233 KC), o tyle brak consensusu w kwestii tego, czy posiadanie to jest posiadaniem samoistnym, czy też posiadaniem zależnym, czy też może wreszcie kategorią pośrednią pomiędzy tymi dwoma rodzajami posiadania, którą można by określić jako „posiadanie w zakresie wieczystego użytkowania” bądź jako „posiadanie (tak) jak wieczysty użytkownik” bez odnoszenia go do kodeksowego dychotomicznego podziału posiadania na samoistne i zależne (w tym ostatnim przypadku odpowiedzi wymagałoby pytanie o to, czy na gruncie art. 336 KC uprawnione byłoby w ogóle wyróżnianie takiej kategorii pośredniej). Niniejszy artykuł przedstawia poglądy doktryny i orzecznictwa dotyczące wskazanych powyżej zagadnień, a także opinię autora co do słuszności przyjęcia i stosowania jednej z właściwych koncepcji. W artykule wskazano także przesłanki dopuszczalności zasiedzenia prawa wieczystego użytkowania oraz zakres zastosowania art. 231 § 1 KC do posiadacza, który wzniósł budynek na gruncie oddanym w wieczyste użytkowanie innej osobie.

Posiadanie samoistne a posiadanie zależne

Aby mieć dobrą podstawę do dalszych rozważań wyjaśnić należy najpierw pojęcia „posiadanie samoistne” i „posiadanie zależne”.

Jak stanowi art. 336 KC, posiadaczem rzeczy jest zarówno ten, kto nią faktycznie włada jak właściciel (posiadacz samoistny), jak i ten, kto nią faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą (posiadacz zależny). W przepisie tym ustawodawca zróżnicował posiadanie na samoistne i zależne. Podział ten oparty jest na elemencie woli posiadacza. Nie jest to zresztą jedyny możliwy podział posiadania. W zależności bowiem od tego, co stanowi kryterium dyferencjacji, wyróżnić można jeszcze za doktryną podział posiadania na: posiadanie w złej i dobrej wierze, posiadanie bezprawne i zgodne z prawem, posiadanie wadliwe i niewadliwe. Oczywiście te inne rodzaje posiadania pozostają poza zakresem mojego zainteresowania.

Posiadacz jest posiadaczem samoistnym wówczas, gdy poprzez swoje władztwo nad rzeczą realizuje w stosunku do niej te wszystkie uprawnienia, które składają się na treść prawa własności, a o których mowa w art. 140 KC¹. Jest przy tym rzeczą obojętną dla kwalifikacji posiadania jako samoistnego, czy posiadacz jest zarówno właścicielem, czy też wszedł w posiadanie bez tytułu prawnego, np. kradnąc tę rzecz właścicielowi. Najważniejsze jest, by władał faktycznie daną rzeczą tak, jak robi to właściciel². Stosownie do art. 337 KC, posiadacz samoistny nie traci posiadania przez to, że oddaje drugiemu rzecz w posiadanie zależne. Powstają wtedy w sensie prawnym dwa posiadania w stosunku do jednej rzeczy: posiadanie samoistne i zależne, choć z logicznego punktu widzenia rzeczą może władać tylko jedna osoba. Przyjąć należy, że w art. 337 KC chodziło ustawodawcy o zróżnicowanie, po pierwsze – zakresu władania rzeczą a po drugie – środków ochrony tego władztwa. Podkreślić należy też tę ważną cechę posiadania samoistnego, która wyraża się w tym, że stwarza ono dla posiadacza taką sytuację, w której jego posiadanie jest niezależne od jakiegoś stosunku prawnego, a w szczególności od woli innej osoby³.

Z kolei posiadaniem zależnym jest zwykle władztwo nad rzeczą, które wywodzi się z określonego stosunku prawnego, który daje posiadaczowi pewne ściśle określone uprawnienia względem przedmiotu władztwa. Stosunek prawny będący podstawą takiego władztwa dotyczy rzeczy będącej własnością osoby trzeciej (vide sformułowanie: „włada cudzą rzeczą”). Skoro jednak posiadacz zależny włada rzeczą jedynie tak, jak np. użytkownik czy dzierżawca, to dopuszczalne jest także bezprawne posiadanie zależne.

W doktrynie wypowiadany jest przy tym pogląd, jak się wydaje słuszny, że art. 337 KC daje podstawę do twierdzenia, że posiadacz zależny, który oddaje rzecz w dalsze posiadanie zależne, np. w podnajem, poddzierżawę, nie traci posiadania zależnego, tak jak posiadacz samoistny nie traci swojego posiadania oddając rzecz innej osobie w posiadanie zależne⁴.

Jak to już zostało nieco wcześniej wspomniane, istotą podziału posiadania na właścicielskie (samoistne) i niewłaścicielskie (zależne) jest element woli. W przypadku tego pierwszego posiadania posiadacz ma wolę władania rzeczą tak jak właściciel, w przypadku zaś drugiego jego wola nastawiona jest na wykonywanie względem rzeczy węższych uprawnień niźli te przysługujące właścicielowi. Częstokroć, w przypadku posiadania zależnego prawnego, jego wola jest ograniczona zakresem uprawnień wynikających ze stosunku prawnego będącego podstawą posiadania jako władztwa faktycznego⁵.

Wskazać należy też, że [...]