Abstrakt

Niniejszy artykuł ma na celu przybliżenie zagadnień związanych z odstąpieniem od umowy przez syndyka lub kontrahenta upadłego, pozycją prawną stron, w tym przede wszystkim wierzycieli upadłego, w oparciu o podstawowe w tym zakresie regulacje ustawy z 28.2.2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze¹. W artykule przedstawiono m.in. skutki ogłoszenia upadłości co do zobowiązań upadłego w upadłości układowej oraz skutki ogłoszenia upadłości co do zobowiązań upadłego w upadłości likwidacyjnej, ogólne regulacje dotyczące prawa do odstąpienia od umowy wskazane w Kodeksie cywilnym, a następnie warunki realizacji prawa odstąpienia od umowy przez syndyka. Zagadnienia będące przedmiotem zainteresowania budzić mogą bowiem niekiedy kontrowersje oraz powodować trudności na tle interpretacyjnym, zarówno w wymiarze naukowym, jak i praktycznym.

Wprowadzenie

PrUpN zawiera szczególne regulacje, odnoszące się do zobowiązań umownych. Przepisy w tej materii zamieszczone zostały głównie w rozdziale 2, zatytułowanym: Skutki ogłoszenia upadłości co do zobowiązań upadłego (art. 83–118). W ramach tego rozdziału, wyróżniono kolejno: Oddział 1 – Przepisy ogólne (art. 83–86), Oddział 2 – Skutki ogłoszenia upadłości co do zobowiązań upadłego w razie ogłoszenia upadłości z możliwością zawarcia układu (art. 87, 89–90) oraz Oddział 3 – Skutki ogłoszenia upadłości co do zobowiązań upadłego w razie ogłoszenia upadłości obejmującej likwidację majątku upadłego (art. 91–118).

Skutki ogłoszenia upadłości co do zobowiązań upadłego w upadłości układowej

Fakt zmiany przez sąd postanowienia o ogłoszeniu upadłości dłużnika na postanowienie o ogłoszeniu upadłości obejmującej likwidację majątku upadłego, ma istotne znaczenie dla wierzycieli oraz samego dłużnika. Zgodnie z art. 17 ust. 1 PrUpN, sąd może zmienić sposób prowadzenia postępowania upadłościowego z postępowania z możliwością zawarcia układu na postępowanie obejmujące likwidację majątku upadłego, jeżeli podstawy przeprowadzenia takiego postępowania ujawniły się dopiero w toku postępowania. Zmiana sposobu prowadzenia postępowania podlega obwieszczeniu w Monitorze Sądowym i Gospodarczym, co znajduje potwierdzenie w art. 1 ust. 1 pkt 3 ustawy z 22.12.1995 r. o wydawaniu Monitora Sądowego i Gospodarczego², stanowiącym, że w MSiG ogłasza się: inne obwieszczenia i ogłoszenia, jeżeli ich ogłoszenie w MSiG jest wymagane lub dopuszczone przez ustawy. W myśl z kolei art. 17 ust. 2 PrUpN na postanowienie o zmianie sposobu prowadzenia postępowania upadłościowego przysługuje zażalenie. Przepisu art. 17 ust. 2 PrUpN nie stosuje się, gdy obowiązek zmiany sposobu prowadzenia postępowania upadłościowego z postępowania z możliwością zawarcia układu na postępowanie obejmujące likwidację majątku upadłego wynika z ustawy. Należy mieć tu na uwadze zwłaszcza art. 289 oraz art. 304 PrUpN stanowiące odpowiednio, że po uprawomocnieniu się postanowienia odmawiającego zatwierdzenia układu sąd zmienia sposób prowadzenia postępowania upadłościowego z możliwością zawarcia układu na postępowanie obejmujące likwidację majątku upadłego i wyznacza syndyka albo umarza postępowanie (art. 289 PrUpN). Uchylając układ, sąd otwiera zakończone postępowanie i zmienia sposób prowadzenia postępowania z postępowania z możliwością zawarcia układu na postępowanie obejmujące likwidację majątku upadłego i ustanawia sędziego-komisarza oraz syndyka albo umarza postępowanie. Otwarcie postępowania rodzi takie same skutki jak ogłoszenie upadłości. W postępowaniu mogą uczestniczyć wierzyciele, których wierzytelności powstały po ogłoszeniu upadłości (art. 304 PrUpN). Przepis art. 304 PrUpN wskazuje, że mamy tu do czynienia z jednym postępowaniem, a zmianie ulega sposób prowadzenia upadłości³. Przewidziane w powołanych wyżej przepisach postanowienia sąd wydaje „niejako” z urzędu, za czym przemawia sformułowanie ustawy „sąd zmienia”⁴. Dodanie partykuły „niejako” uzasadniać może brzmienie art. 302 ust. 1 Działu V PrUpN, stanowiącego, że sąd na wniosek (podkr. P. S.) wierzyciela lub upadłego albo osoby, która z mocy układu uprawniona jest do wykonania lub nadzorowania wykonania układu, uchyla układ, jeżeli upadły nie wykonuje postanowień układu albo jest oczywiste, że układ nie będzie wykonany. Uchylenie układu z innych przyczyn niż określone w art. 302 ust. 1 PrUpN jest niedopuszczalne (art. 302 ust. 2). Postanowienie o zmianie sposobu prowadzenia postępowania upadłościowego jest natychmiast skuteczne i wykonalne bez względu na to, czy zostało zaskarżone, czy nie⁵. W świetle bowiem art. 118 PrUpN, w razie zmiany sposobu prowadzenia postępowania upadłościowego z postępowania z możliwością zawarcia układu na postępowanie obejmujące likwidację majątku upadłego, skutki ogłoszenia upadłości wymienione w przepisach niniejszego Oddziału 3 powstają z dniem wydania postanowienia o zmianie sposobu prowadzenia postępowania. W doktrynie na tle przepisu art. 17 ust. 1 PrUpN dostrzeżono także, że nie daje się wykluczyć sytuacji, iż zarządca wystąpi do sądu upadłościowego z wnioskiem o zmianę postanowienia o ogłoszeniu upadłości z możliwością zawarcia układu na upadłość mającą na celu likwidację przedsiębiorstwa upadłego, jeżeli podstawy przeprowadzenia takiego postępowania ujawniły się dopiero w toku postępowania upadłościowego. W efekcie w tym przypadku nie tylko, że nie istnieje pewność zawarcia układu, brak także pewności co do typu postępowania upadłościowego, jakie może zostać orzeczone przez sąd⁶. Jednocześnie, na mocy art. 158 ust. 1 PrUpN, w razie zmiany postanowienia o ogłoszeniu upadłości z możliwością zawarcia układu na postanowienie o ogłoszeniu upadłości obejmującej likwidację majątku upadłego, sąd orzeka również o odwołaniu nadzorcy sądowego albo zarządcy i powołaniu syndyka.

Co równie ważne, jak wymaga tego ustawodawca w art. 60¹ PrUpN, po ogłoszeniu upadłości przedsiębiorca występuje w obrocie pod dotychczasową firmą z dodaniem oznaczenia „w upadłości likwidacyjnej” albo „w upadłości układowej”. W piśmiennictwie, na kanwie cytowanego wyżej przepisu wskazuje się, że ma on na celu zapewnienie bezpieczeństwa obrotu prawnego. W przypadku zmiany trybu postępowania upadłościowego, dodatek do firmy powinien zostać zmieniony⁷. Dodanie oznaczenia „w upadłości likwidacyjnej”, nie skutkuje zmianą firmy upadłego, a jest to stosowny dodatek po brzmieniu firmy, który przedsiębiorca ma obowiązek używać od daty ogłoszenia upadłości (postanowienia), niezależnie od daty ujawnienia tego faktu w KRS. W myśl bowiem art. 175 PrUpN, syndyk podejmuje niezbędne czynności celem ujawnienia postanowienia o ogłoszeniu upadłości w księdze wieczystej oraz w innych księgach i rejestrach, do których wpisany jest majątek upadłego. Z mocy art. 44 ust. 1 pkt 5 ustawy z 20.8.1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym⁸, w dziale 6 rejestru przedsiębiorców zamieszcza się informacje o wszczęciu postępowania naprawczego, o ogłoszeniu upadłości z określeniem sposobu prowadzenia postępowania i jego zmianach, o zakończeniu tych postępowań lub o uchyleniu układu, o osobie zarządcy przymusowego, syndyka, nadzorcy sądowego, zarządcy, zarządcy zagranicznego oraz o osobach powołanych w toku postępowania upadłościowego do reprezentowania upadłego (reprezentant upadłego lub przedstawiciel upadłego). W uzupełnieniu poniekąd powyższego nadmieniając, że jak stanowi art. 43^{5 §} 1 i 2 KC, firmą osoby prawnej jest jej nazwa. Firma zawiera określenie formy prawnej osoby prawnej, które może być podane w skrócie, a ponadto może wskazywać na przedmiot działalności, siedzibę tej osoby oraz inne określenia dowolnie obrane. Z cytowanego przepisu KC nie wynika, jakie elementy powinny wchodzić w skład nazwy jako firmy, co nie oznacza, że istnieje w tym zakresie [...]