Abstrakt
Instytucja kuratora dla dłużnika nieznanego z miejsca pobytu ma szczególne znaczenie z uwagi na obronę praw dłużnika, zasadę równości, a także zasadę prawdy obiektywnej. kodeks postępowania cywilnego gwarantuje możność obrony praw osobom, które z różnych przyczyn osobiście przed sądami działać nie mogą przez zapewnienie im ustawowego zastępstwa. Pozycja prawna kuratora ma także istotne znaczenie z punktu widzenia zasady równości, która zapewnia obu stronom możliwość dysponowania jednakowymi środkami obrony i wyłącza jakiekolwiek przywileje. Prawidłowa realizacja tej zasady leży u podstaw wymiaru sprawiedliwości, ponieważ łącznie z zasadą prawdy obiektywnej sprzyja urzeczywistnieniu prawa materialnego, co jest głównym celem postępowania cywilnego1. Instytucja kuratora jest zatem zagadnieniem o dużym znaczeniu teoretycznym i praktycznym. W niniejszym artykule przedstawiono przesłanki ustanowienia kuratora dla dłużnika, tryb jego ustanowienia oraz prawa i obowiązki kuratora i zakres jego odpowiedzialności.
Wprowadzenie
Podstawę prawną do ustanowienia kuratora w toku sądowego postępowania egzekucyjnego stanowi przepis art. 802 KPC. Jego celem jest ochrona praw i interesów dłużnika, którego miejsce pobytu nie jest znane i w związku z powyższym nie ma możliwości osobiście reprezentować swoich spraw. W takiej sytuacji zachodzi konieczność dokonania czynności przez zastępcę-kuratora. Kurator, o jakim tu mowa, jest kuratorem procesowym i jego zakres działania sprowadza się do podejmowania czynności w sprawie, w której został ustanowiony.
Przepis art. 802 KPC dotyczy jedynie osoby dłużnika i nie ma zastosowania do wierzyciela oraz innych uczestników postępowania. Ustanowienie kuratora w toku postępowania egzekucyjnego dla innych uczestników niż dłużnik przewiduje art. 928 KPC (kurator w toku egzekucji z nieruchomości) oraz art. 819 § 2 KPC (kurator dla spadkobierców dłużnika). Kurator może być ustanowiony zarówno dla osoby fizycznej, jak i prawnej. Dopuszczalne wydaje się ustanowienie kuratora dla osoby prawnej w sytuacji, gdy nie udało się doręczyć zawiadomienia o wszczęciu egzekucji na adres ujawniony w Krajowym Rejestrze Sądowym lub inny wskazany przez wierzyciela lub ustalony w toku egzekucji. Możliwość taka dopuszczalna jest pomimo, że pisma dla osób prawnych, organizacji oraz osób fizycznych podlegających wpisowi do rejestru albo ewidencji na podstawie odrębnych przepisów, w razie niemożności doręczenia z uwagi na nieujawnienie w rejestrze albo w ewidencji zmiany adresu (w przypadku osób fizycznych miejsca zamieszkania i adresu) pozostawia się w aktach sprawy ze skutkiem doręczenia, chyba że nowe miejsce zamieszkania i adres są znane (art. 133 § 2 w zw. z art. 139 § 3 KPC). Konieczność skutecznego doręczenia zawiadomienia o wszczęciu egzekucji jest czynnością ważną i istotną, ma zasadniczy wpływ na prawidłowy przebieg postępowania oraz stwarza dłużnikowi możliwość podjęcia obrony swoich interesów (np. w postaci zażalenia na postanowienie sądu o nadaniu klauzuli wykonalności, art. 795 § 2 KPC). Dlatego też w sytuacji braku skutecznego doręczenia zawiadomienia o wszczęciu egzekucji osobie prawnej (np. korespondencja wraca niepodjęta z adnotacją „adresat nieznany” lub „adresat wyprowadził się”) dyspozycja art. 139 § 3 KPC jest wyłączona i konieczne jest ustanowienie kuratora w trybie art. 802 KPC.
Przepis art. 802 KPC stanowi lex specialis w stosunku do art. 144 KPC. Zatem przy ustanawianiu kuratora dla dłużnika nieznanego z miejsca pobytu sąd będzie stosował przepisy procesowe regulujące postępowanie w przedmiocie ustanowienia kuratora dla strony nieznanej z miejsca pobytu (art. 143–147 w zw. z art. 13 § 2 KPC).
Przesłanki ustanowienia kuratora
Przepis art. 802 KPC dopuszcza ustanowienie kuratora procesowego w sytuacji, kiedy miejsce jego pobytu nie jest znane. Stwierdzenie tej okoliczności stanowi podstawową przesłankę ustanowienia kuratora. Precyzyjne wyjaśnienie zagadnienia miejsca pobytu nie jest sprawą prostą, bowiem żaden z przepisów KC oraz KPC nie zawiera legalnej definicji tego pojęcia. Jak się wydaje pomocnicze mogą być przepisy art. 28 i 143 KPC, w których treści jest mowa o miejscu pobytu. Dlatego orzecznictwo i literatura odnosząca się do tych przepisów jest przydatna w zdefiniowaniu pojęcia miejsca pobytu. Miejscem pobytu (dobrowolnego lub przymusowego) jest więc miejsce, w którym dłużnik przebywa przez pewien czas, jednak bez zamiaru stałego tam pobytu. Krótka nieobecność nie wpływa na zmianę miejsca pobytu, natomiast krótka obecność w danym miejscu może wystarczyć do określenia go jako miejsce pobytu2. Miejsca pobytu nie należy utożsamiać zatem z miejscem zamieszkania (art. 25 KC). Miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu. Dla przyjęcia zamieszkiwania danej osoby w określonej miejscowości konieczne jest ustalenie występowania łącznie dwóch przesłanek, a mianowicie przebywania i zamiaru stałego pobytu. Tymczasem przy ustalaniu miejsca pobytu dłużnika nie musi być spełniona przesłanka zamiaru stałego pobytu, wystarczy sam fakt przebywania dłużnika w danym miejscu. Miejsce pobytu dłużnika można uznać za nieznane wtedy, gdy żądający ustanowienia kuratora nie ma o nim wiadomości i nie jest ono znane powszechnie, tzn. co najmniej [...]