Abstrakt

Wprowadzenie

Problem dotyczy znaków towarowych, w których treści użyte zostały symbole państwowe takie jak godło lub flaga. Tego rodzaju oznaczenia pojawiają się w obrocie gospodar­czym jako niezarejestrowane znaki towarowe. Podejmowane są także, stosunkowo rzadko, próby uzyskania na nie praw wyłącznych poprzez rejestrację w urzędach ds. własności przemysłowej. Przepisy międzynarodowe, unijne i krajowe państw członkowskich UE przewidują znaczące ograniczenia odnośnie do możliwości uzyskania monopolu dla takich znaków towarowych. Racjonalny prawodawca założył bowiem, że symbole związane z państwowością nie mogą być zasadniczo wykorzystywane w znakach towarowych – instytucji powszechnie używanej do celów merkantylnych.

Przyczyny wykorzystywania w strukturze znaku towarowego symboli państwowych wydają się oczywiste. Zabieg ten zwiększa atrakcyjność oznaczenia, a co za tym idzie towaru, na który znak jest nakładany. Takie znaki mogą przekazywać informację w kwestii geograficznego pochodzenia oferowanych produktów i symbolizować jakość towarów z uwagi na stereotypowe skojarzenia dotyczące danego państwa. Można przyjąć, że towary sygnowane oznaczeniem zawierającym flagę Niemiec, państwa i społeczeństwa stanowiących synonim pracowitości, sta­ranności, perfekcjonizmu oraz wysokiego poziomu technologii produkcji, będą cieszyły się większym powodzeniem³. Nabywcy mogą wybierać towary sygnowane w ten sposób z uwagi na chęć identyfikacji z danym państwem. Niewątpliwie klientela łatwiej dostrzeże i zapamięta ofertę tak oznakowaną. Okoliczność występowania w znaku towarowym symbolu państwowego będzie zasadniczo pozytywnie wpływać na podświadomość konsumenta i jego decyzję dotyczącą nabycia towaru⁴.

Sądy administracyjne w Polsce, z uwagi na niewielką liczbę zgłoszeń tego typu znaków towarowych, wypo­wiedziały się w ciągu ostatnich dwóch dekad w przedmiotowej kwestii zaledwie dwukrotnie⁵. Również orzecz­nictwo dawnych sądów wspólnotowych zajmowało w tej sprawie stanowisko incydentalnie. Paralelne orzeczenie do glosowanego wyroku wydał w lipcu 2007 r. ówczesny Trybunał Sprawiedliwości WE, w którym odniósł się do znaku towarowego zawierającego w swojej strukturze symbol w postaci godła Kanady⁶. Z kolei dawny Sąd Pierwszej Instancji wypowiedział się w przedmiotowym zakresie dotychczas dwa razy⁷.

Treść przepisów, w szczególności uregulowań PrWł­Przem oraz niejednolita ich interpretacja w niniejszej sprawie, najpierw przez Urząd Patentowy RP, a następnie sądy administracyjne, powoduje, że zasadne jest przedstawienie przepisów prawa w szerszym ujęciu, a także zaprezentowanie argumentacji przedstawionej w toku ko­- lejnych postępowań przed Urzędem Patentowym RP i sądami administracyjnymi. W rudymentarnym zakresie przedstawione zostało także stanowisko doktryny.

Stan prawny

W świetle art. 131 ust. 2 pkt 2 PrWłPrzem nie udziela się praw ochronnych na oznaczenia, jeżeli zawierają nazwę lub skrót nazwy Rzeczypospolitej Polskiej bądź jej symbole (godło, barwy lub hymn), nazwy lub herby polskich województw, miast lub miejscowości, znaki sił zbroj­nych, organizacji paramilitarnych lub sił porządkowych, reprodukcje polskich orderów, odznaczeń lub odznak hono­rowych, odznak lub oznak wojskowych bądź innych oficjalnych lub powszechnie używanych odznaczeń i odznak, w szczególności administracji rządowej czy samorządu terytorialnego albo organizacji społecznych działających w ważnym interesie publicznym, gdy obszar działania tych organizacji obejmuje cały kraj lub znaczną jego część, jeżeli zgłaszający nie wykaże się uprawnieniem, w szczególności zezwoleniem właściwego organu państwa albo zgodą organizacji, na używanie oznaczenia w obrocie.

Treść tego przepisu wynika przede wszystkim z obo­wiązku harmonizacji prawa polskiego z dawnymi przepisami wspólnotowymi w zakresie prawa znaków towarowych i stanowi transpozycję art. 3 ust. 1 lit. h) oraz art. 3 ust. 2 lit. c)⁸ dyrektywy nr 89/104/EWG z 21.12.1988 r. mającej na celu zbliżenie ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do znaków towarowych⁹. W świetle pierw^-szego z cytowanych przepisów nie są rejestrowane, a za nieważne uznaje się już zarejestrowane znaki towarowe, na które właściwe władze nie wydały zezwolenia, wobec których odmowa lub unieważnienie rejestracji następuje na podstawie art. 6ter Konwencji paryskiej.

Z kolei przepis art. 6ter ust. 1 lit. a)¹⁰ Konwencji paryskiej stanowi, że państwa będące członkami Związku¹¹ zgadzają się, w wypadku braku zezwolenia właściwych organów, odmawiać rejestracji lub unieważniać rejestrację i na podstawie odpowiednich zarządzeń zakazać używania, jako znaku towarowego lub jako części takiego znaku her­- bów, flag i innych godeł państwowych państw będących członkami Związku, przyjętych przez nie urzędowych oznaczeń i stempli kontrolnych i gwarancyjnych, a także wszystkiego, co z punktu widzenia heraldycznego byłoby ich naśladownictwem. Ochrona ta jest skuteczna w przypadku wpisania takiego oznaczenia na listę prowadzoną przez Biuro Międzynarodowe Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO)¹². Konwencja paryska przewiduje, że odnośnie do symboli chronionych na gruncie cytowanego przepisu notyfikacja nie jest obowiązkowa w stosunku do flag państwowych. Wobec tego, że na listę oznaczeń chronionych na podstawie art. 6ter Konwencji paryskiej nie zostały wpisane żadne symbole Rzeczypospolitej Polskiej, w tym godło, treść art. 131 ust. 2 pkt 2 PrWłPrzem zabezpiecza interesy Państwa Polskiego¹³, a cel dyrektywy 89/104 trzeba uznać za osiągnięty. Dodatkowo należy zwrócić uwagę na aspekt historyczny wpływający na uregulowanie art. 131 ust. 2 pkt 2 PrWłPrzem i analogiczne sformułowanie przepisów art. 8 ust. 4¹⁴ oraz art. 8 ust. 5¹⁵ obowiązującej uprzednio ustawy o znakach towarowych z 31.1.1985 r.¹⁶.

Z uwagi na systemową wykładnię art. 131 ust. 2 pkt 2 PrWłPrzem podjętą w toku postępowań administracyjnego i sądowoadministracyjnego trzeba przytoczyć także inne?przepisy, w tym normy Konstytucji RP i ustawy z 31.1.1980?r. o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych¹⁹. Zgodnie z art. 28 ust. 1 Konstytucji RP godłem Rzeczypospolitej Polskiej jest wizerunek orła białego w koronie w czerwo­nym polu. Konstytucja precyzuje, że godło, barwy i hymn Rzeczypospolitej Polskiej podlegają ochronie prawnej, a szczegóły w tym zakresie określa ustawa. W świetle art. 1 GodHymnRPU orzeł biały jest symbolem Rzeczypospolitej Polskiej (ust. 1), otaczanie go czcią i szacunkiem stanowi prawo i obowiązek każdego obywatela Rzeczypospolitej Polskiej oraz wszystkich organów państwowych, instytucji i organizacji (ust. 2), a ponadto pozostaje pod szczególną ochroną prawa przewidzianą w odrębnych przepisach (ust. 3). Przepis art. 2 ust. 1 GodHymnRPU określa, że godłem Rzeczypospolitej Polskiej jest wizerunek orła białego ze złotą koroną na głowie zwróconej w prawo, z rozwiniętymi skrzydłami, z dziobem i szponami złotymi, umieszczony w czerwonym polu tarczy²⁰. Ustawa wskazuje krąg podmiotów uprawnionych do posługiwania się symbolami Rzeczypospolitej Polskiej²¹ i zastrzega, że godło i barwy Rzeczypospolitej Polskiej są umiesz­czane w sposób zapewniający im należną cześć i szacunek. Ponadto, art. 16 ust. 1 GodHymnRPU stanowi obecnie, że symbole Rzeczypospolitej Polskiej nie mogą być umiesz­czane na przedmiotach przeznaczonych do obrotu handlowego. Ustawa ta dopuszcza natomiast umieszczanie na przedmiotach przeznaczonych do obrotu handlowego godła lub barw Rzeczypospolitej Polskiej w formie styli­zowanej lub artystycznie przetworzonej (ust. 2)²².

Poglądy doktryny

Problem użycia symboli państwowych w znakach towarowych jest komentowany w literaturze w bardzo ograniczony sposób. Przykładowo Z. Miklasiński²³ wskazuje, że [...]