Abstrakt

W artykule przedstawiono problem przynależności do majątku małżonków przedmiotów majątkowych uzyskanych ponad udział spadkowy. Rozważania zostały poprzedzone krótką prezentacją zasad działu spadku. Z dokonanej przez Autora analizy orzecznictwa oraz zgłoszonych argumentów polemicznych wobec zaprezentowanych w judykaturze tez wynika, że po ustaniu ustroju wspólności majątkowej, przedmioty majątkowe uzyskane w wyniku działu spadku, wejdą do majątku wspólnego byłych małżonków, który objęty jest wspólnością ułamkową, jeżeli „odpowiadają” udziałowi spadkowemu, który wchodził w skład majątku wspólnego małżonków. Nadwyżka wejdzie natomiast wyłącznie w skład majątku byłego małżonka, który był spadkobiercą.

Wprowadzenie

Inspirację do napisania niniejszego artykułu stanowiło postanowienie SN z 22.10.2009 r.¹, w uzasadnieniu którego zwrócono uwagę na problem przynależności do majątku małżonków przedmiotów majątkowych uzyskanych ponad udział spadkowy. Sąd Najwyższy nie odniósł się do powyższego zagadnienia, albowiem nie zostało ono przedstawione do rozstrzygnięcia, a tym samym pozostało poza jego kognicją. Problem jest istotny, albowiem mogą powstać trudności co do określenia składu majątku wspólnego w toku postępowania o jego podział. Celowe wydaje się wyróżnienie dwóch sytuacji. Pierwszej, kiedy to udział spadkowy przynależy do majątku osobistego małżonka będącego spadkobiercą, oraz drugiej, kiedy udział spadkowy wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków. Ostatnia sytuacja ma miejsce wówczas, jeżeli przed 20.1.2005 r., tj. przed wejściem w życie ustawy z 17.6.2004 r. o zmianie ustawy – kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw², została zawarta intercyza, na podstawie której rozszerzono wspólność o udział spadkowy przypadający jednemu z małżonków³ lub też spadkodawca postanowił, że udział spadkowy wejdzie w skład majątku wspólnego małżonków⁴, co jest równoznaczne z traktowaniem obojga małżonków jako spadkobierców. Niezależnie od tego, czy udział spadkowy przynależy do majątku wspólnego, czy też osobistego jednego z małżonków, należy rozważyć sytuację, kiedy dział spadku nastąpił w czasie trwania wspólności oraz po jej ustaniu, ale przed podziałem majątku wspólnego. Ostatni przypadek nie należy do wyjątkowych, albowiem często podział majątku wspólnego ma miejsce wiele lat po ustaniu wspólności majątkowej.

Dział spadku

Dział spadku polega na podziale majątku spadkowego między współspadkobierców stosownie do wielkości ich udziału w spadku⁵. Wszystkich spadkobierców, spadkodawcę, a także udziały, jakie przypadną spadkobiercom, wymienia sąd w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku (art. 677 KPC). Dnia 2.10.2008 r. weszła w życie ustawa z 24.8.2007 r. o zmianie ustawy – Prawo o notariacie oraz innych ustaw⁶, która wprowadziła alternatywny wobec postępowania sądowego sposób stwierdzenia nabycia spadku, który stanowi notarialny akt poświadczenia dziedziczenia ustawowego lub testamentowego, z wyłączeniem dziedziczenia na podstawie testamentów szczególnych (art. 95a ustawy z 14.2.1991 r. – Prawo o notariacie⁷).

Majątek spadkowy objęty jest wspólnością, do której stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych (art. 1035 KC). W sprawie o dział spadku, która odbywa się w trybie postępowania nieprocesowego, sąd z urzędu ustala skład i wartość spadku podlegającego podziałowi (art. 684 KPC) oraz dokonuje działu spadku, stosując odpowiednio przepisy o zniesieniu współwłasności, a w szczególności art. 618 § 2 i 3 KPC (art. 688 KPC)⁸. Dokonując działu spadku sąd powinien uwzględnić w pierwszej kolejności wolę samych spadkobierców, nakłaniając ich do zgodnego przeprowadzenia podziału (art. 622 § 1 w zw. z art. 688 KPC). Sąd jest związany projektem podziału spadku, który został przyjęty przez spadkobierców, jeżeli nie sprzeciwia się on prawu, zasadom współżycia społecznego ani też nie narusza w sposób rażący interesu osób uprawnionych (art. 622 § 2 w zw. z art. 688 KPC). Nie ma przeszkód, aby spadkobiercy postanowili, że jeden z nich [...]